Paweł Golonka
Termin osteochondroza oznacza zaburzenia śródchrzęstnego kostnienia u organizmów młodych. Nazwy tej po raz pierwszy użył Koenig w 1887 roku do opisania wolnych lub częściowo przyrośniętych fragmentów kostnych (odprysków) w stawach u młodych ludzi. Odpryski te mogą powodować ciężki uraz stawu, martwicę chrząstki stawowej lub tylko niewielkie zmiany chorobowe. Schorzenie dotyczy człowieka i większości zwierząt domowych. Wśród zwierząt najlepiej zostało poznane u prosiąt ze względu na łatwość badań doświadczalnych. Powodowane jest przez wiele czynników, w tym najważniejsze to szybki wzrost i zaburzenia we wzajemnym stosunku mięśni do kości.
W ostatnich kilkudziesięciu latach gwałtownie wzrosło zainteresowanie tym problemem u koni z powodu zagrożeń, jakie niesie w użytkowaniu tych zwierząt. Jedną z głównych przyczyn jest dążenie przez hodowców do uzyskania atletycznego typu konia o mocno rozbudowanej masie mięśniowej i odpowiedniej wysokości w kłębie. Dzięki temu konie mogą sprostać wymaganiom stawianym przez współczesny sport jeździecki. Należy sobie jednak uświadomić, że jeszcze kilkaset lat temu przeciętne konie osiągały wzrost do 130 cm. Pierwszy wyłom uczyniły rasy ciężkich koni przeznaczonych dla zachodniego rycerstwa.
Rozrost masy mięśniowej osiągany przez wysokoenergetyczne żywienie prowadzi do zaburzenia wzajemnych relacji pomiędzy mięśniami a kośćcem. Nadmierna masa rosnącego konia przekracza naturalną biomechaniczną wytrzymałość stawów. Do innych ważnych czynników należy zaliczyć predyspozycje genetyczne (wiele ras półkrwi, między innymi rasy niemieckie i konie KWPN), zaburzenia poziomu makro- i mikroelementów w organizmie oraz ich wzajemnego stosunku. Największą rolę odgrywają nieprawidłowe zawartości wapnia, fosforu, miedzi i cynku. Na przykład u koni arabskich hodowanych w Europie osteochondroza ma znaczenie marginalne. Jednakże u koni tej samej rasy w Arabii Saudyjskiej ilość przypadków osteochondrozy jest bardzo duża. Konie żywione są tam głównie lucerną, która oprócz tego, że zawiera nadmierne ilości białka, dodatkowo ma bardzo dużo wapnia. Jego nadmierna ilość w organizmie przy niskiej zawartości fosforu przyczynia się do rozwoju osteochondrozy u koni arabskich, mimo ich stosunkowo niewielkiego wzrostu. U źrebiąt pełnej krwi (również rasa rzadko dotykana tą chorobą) schorzenie rozwinęło się przy niedoborze miedzi – pierwiastka wchodzącego w skład enzymu odpowiadającego za kostnienie u młodych organizmów. Wreszcie choroba może wystąpić po przebytym przez konia urazie. Jakkolwiek istnieje wiele czynników ją wywołujących, jedno jest pewne – ilość stwierdzanych u koni przypadków w ostatnich latach gwałtownie rośnie.
Geneza rozwoju choroby. U ssaków w trakcie rozwoju płodowego pierwotny szkielet pojawia się jako twór chrzęstny. W trakcie wzrastania płodu chrząstka zostaje zastąpiona przez kość. Jednakże u noworodka część szkieletu w obrębie nasad kostnych dalej zbudowana jest z tkanki chrzęstnej. Zachowanie chrząstki wzrostowej umożliwia organizmowi wzrost. Ponieważ chrząstka nie jest tak wytrzymała jak tkanka kostna, musi być stopniowo nią zastąpiona. Kiedy proces ten ulegnie zakończeniu, organizm przestaje rosnąć. Śródchrzęstne kostnienie oznacza stopniowe zastępowanie przez tkankę kostną modelu wykonanego z chrząstki. Proces ten, tocząc się w trzonach i nasadach kości, odpowiada za ich wydłużanie się. Dwie warstwy chrząstki formują chrząstkę stawową i nasadową. Chrząstka stawowa tworzy powierzchnię stawową i pokrywa kość utworzoną przez chrząstkę nasadową. Aby doszło do wytworzenia tkanki kostnej, tzw. komórki kościotwórcze muszą być dostarczone na miejsce drogą licznych naczyń krwionośnych penetrujących chrząstkę.
Osteochondroza oznacza histologicznie gromadzenie się komórek chrzęstnych w skupiskach, w których nie obserwuje się penetracji kanałów naczyniowych, a więc nie ma dostarczania komórek kościotwórczych i tworzenia tkanki kostnej. Rezultatem jest obszar przetrwałej tkanki chrzęstnej, chociaż powinna w tym miejscu znajdować się kość. Dodatkowo, w związku z zaburzeniami ukrwienia, a więc odżywiania tkanek, powstają ogniska chondrolizy, czyli niszczenia, obumierania chrząstki. Powoduje to odseparowywanie się fragmentów tkanek na styku chrząstki i kości, powstawanie płatów chrząstki lub wolno pływających w stawie jej fragmentów oraz odsłanianie podchrzęstnej tkanki kostnej. Jeśli część chrząstki zdążyła przeistoczyć się w kość, widzimy ją na zdjęciu rentgenowskim w formie odprysku kostnego. Tego typu zmiany powodują zapalenie stawów różnego stopnia.
Osteochondroza (OC) może przybierać różne formy kliniczne w zależności od wieku i zmian przez nią powodowanych. Z tego powodu dzielimy ją na następujące postaci: zapalenie nasad kostnych, osteochondrozę oddzielającą (OCD – skrót międzynarodowy od Osteochondrosis Dissecans) oraz podchrzęstną cystę kostną (SBC – od Subchondral Bone Cyst).
Jest to fragment artykułu, aby przeczytać pełny tekst zapraszamy do zakupu kwartalnika „Hodowca i Jeździec” Rok IV nr 4 (11) 2006.
Pismo dostępne jest w Okręgowych / Wojewódzkich Związkach Hodowców Koni, Biurze PZHK, za pośrednictwem prenumeraty oraz w wybranych sklepach jeździeckich.
