Grażyna Hucz
Badacze doszli do wniosku, że aby stać się ekspertem na wybranym polu, należy odbyć 10 000 godzin treningu. To odkrycie wynikające z badań przeprowadzonych na grupie uczniów i ekspertów, działających także w takich dziedzinach, jak sztuka, muzyka. 10 000 godzin odpowiada w przybliżeniu trzem godzinom ćwiczeń dziennie przez 7 dni w tygodniu przez 10 lat (czas poświęcony na gry i zabawy na wczesnym etapie rozwoju nie zalicza się do zasady 10 000 godzin, niemniej przemyślana zabawa powinna odgrywać ważną rolę we wczesnym rozwoju przed wejściem w trening właściwy). Powyższy wniosek poparty jest kompleksowym wglądem w rozwój olimpijczyków USA, którzy startowali między 1984 a 1998 rokiem. Wyniki badań ujawniły, że większość z nich poświęciła 12, 13 lat na rozwijanie talentu (od początku udziału w wybranej dyscyplinie do osiągnięcia najwyższego poziomu). W procesie treningowym ważna jest nie tylko ilość ćwiczeń, którą dany zawodnik powinien wykonać, ale także ich rodzaj (powinien być przemyślany zarówno, jeśli chodzi o etapy, jak i przejścia między nimi). Powiedzenie „praktyka czyni mistrza” nie do końca jest słuszne, należałoby dodać, że tylko właściwa praktyka czyni mistrza.
Przemyślany trening uwzględnia RODZAJ I INTENSYWNOŚĆ PODEJMOWANEGO WYSIŁKU. Wymagania na treningach nie mogą być windowane przez długi czas bez doprowadzenia do psychicznego i fizycznego wykończenia (np. praca nad kłusem ćwiczebnym, praca bez strzemion czy przyzwyczajanie do wysokości w skokach). Należy indywidualnie wyznaczać granice ćwiczeń, by zoptymalizować koncentrację i wysiłek zawodnika.
Aby zawodnik podołał stawianym wymaganiom, niezbędna staje się KONIECZNOŚĆ MOTYWACJI, a także zachęcenie go do emocjonalnego zaangażowania w realizację stawianych wymagań (błędem jest przekonanie, że to nasz podopieczny powinien mieć motywację pomimo wszystko).
Kolejną ważną kwestią, o której należy wspomnieć, jest fakt, iż o jakości treningów decydują NIEZBĘDNE ZASOBY, takie jak dostęp do trenerów, stajni, sprzęt, zawody, udogodnienia, wsparcie serwisu, miejsce trenowania, a co najważniejsze – dostęp do odpowiedniego konia. To prowadzi do powstawania ogromnych kosztów, które na początku dotyczą rodziców, a później także zawodnika. Brak dostatecznej uwagi poświęconej trzem wymienionym kwestiom doprowadzi do powstania luk w procesie treningowym, co znacznie ograniczy możliwości postępu na bieżącym lub kolejnym etapie, na którym znajduje się zawodnik.
W regule 10-letniej w jeździectwie wyróżniamy 3 podstawowe kroki:
- Nauka i trening, aby uczyć się jeździć.
- Jeżdżenie i trenowanie przygotowujące do startów w zawodach.
- Jeżdżenie i trenowanie przygotowujące do wygrywania w zawodach.
Oparte na LTAD (Long-Term Athlete Development) wytyczne Brytyjskiej Federacji Jeździeckiej dokładnie opisują, jak, co i kiedy trenować. Opierają się one na charakterystyce rozwoju zawodnika w poszczególnych okresach dojrzewania (okresy te nie są opracowane na podstawie wieku metrykalnego, lecz poziomu rozwoju). Jeszcze raz należy podkreślić znaczenie treningu ogólnorozwojowego na każdym z tych etapów. Charakterystyka jeździectwa jest niezgodna z paradygmatami wczesnej lub późnej specjalizacji, osoby ukierunkowane tylko na jazdę przed 16. rokiem życia są narażone na:
- jednowymiarowe przygotowanie skupiające się tylko na tej dyscyplinie
- brak rozwoju bazowych umiejętności sportowych
- przetrenowanie prowadzące do kontuzji
- wczesne wypalenie
- wczesna rezygnacja.
Kolejną kwestią jest
Środowisko rozwoju talentu, rola trenera i rodziny
Szeroko zakrojone badania nad rozwojem utalentowanych osób mówią nam, że talent nie jest całkowicie wrodzony, ale jest również wynikiem ciągłego wpływu środowiska. Optymalny rozwój opiera się na zrozumieniu, w jaki sposób tworzyć środowisko, które promuje rozwój zawodnika. Najnowsze badania prof. Dave’a Collinsa zidentyfikowały pięć ogólnych cech istotnych w programowaniu środowiska rozwoju talentu:
1. Zindywidualizowany rozwój
Zasada indywidualizacji opiera się na podstawowej świadomości, że każdy człowiek jest z natury wyjątkowy. W celu optymalizacji rozwoju sportowiec musi być traktowany jako osobnik niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju, należy zwracać uwagę na jego mocne i słabe strony. Jest to szczególnie ważne w świetle ogromnej liczby indywidualnych – i zmiennych – różnic, które są widoczne zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Dzięki takiemu podejściu do zarządzania potrzebami sportowców zwiększa się szansę dostrzeżenia każdego ważnego czynnika i włączenia do rozwoju jednostki.
2. Przewaga celów długoterminowych nad krótkoterminowymi
Środowisko efektywnie wspierające talent musi kłaść nacisk na długofalowy proces obejmujący charakter, cele i filozofię działań. Cele i filozofia muszą opierać się osiąganiu sukcesu na poziomie seniorskim. Innymi słowy, celem ścieżek rozwoju jest wyposażenie zawodników w odpowiednie umiejętności i doświadczenia, które pozwolą im skutecznie poruszać się po kolejnych szczeblach, a nie tylko osiągnąć krótkoterminowy sukces w danej grupie wiekowej. Zasada ta ma również zastosowanie do szerszej edukacji, tzn. program ten musi zawierać przygotowanie młodych sportowców nie tylko do rozwoju potencjału w sporcie (bez względu na poziom, który mogą osiągnąć), ale również przygotowanie ich do życia w teraźniejszości i przyszłości.
3. Spójne komunikaty
Istnieje wiele czynników wpływających na młodych ludzi, w szczególności w okresie ich dzieciństwa i dorastania. Wpływ, który niektóre osoby lub grupy mają na zawodnika, różni się w zależności od danej osoby oraz etapu jej rozwoju. Zasadniczo problemy pojawia się, gdy komunikaty przychodzące do sportowca z różnych stron są sprzeczne. Istotne jest, by wiadomości docierające do zawodnika, a pochodzące z różnych aspektów życia sportowca były zgodne i spójne.
4. Nacisk na rozwój talentu, a nie jego identyfikacja
System rozwoju talentów ma na celu przygotowanie i tworzenie sportowców, którzy będą w stanie odnieść sukces na wyższym poziomie w sporcie. Skuteczny system rozwoju będzie identyfikować i rozwijać te cechy, które pozwolą osiągnąć sukces na wyższym szczeblu, a nie identyfikować i wybrać tych, którzy mają talent i umiejętności „teraz”. Istnieją dwa podstawowe problemy z identyfikacją talentu w młodym wieku:
Pierwszym problemem jest dojrzewanie. Jest oczywiste, i powszechnie wiadomo, że dzieci i młodzież rosną i rozwijają się w różnym tempie. Oznacza to, że wybierając „najlepszego” wykonawcę w okresie przed lub w okresie dojrzewania, prawie nieuchronnie doprowadzamy do oceny bieżącej dojrzałości, a nie do oceny poziomu potencjału.
Drugim problemem jest to, że młody sportowiec może okazać się lepszy od innego młodego zawodnika, mimo iż nie posiada największego potencjału, ponieważ odbył najwięcej treningów. Jest bardzo trudne do rozróżnienia, czy na obecny poziom ma wpływ ilość i jakość odbytych treningów czy drzemiący w zawodniku potencjał. Chociaż młodzi zawodnicy będą poruszać się na podobnych fazach rozwoju, i stawić czoła typowym problemom z nimi związanymi lub z przejściami pomiędzy tymi etapami będą na nie reagowały w inny sposób. Ludzie rozwijają się z różną dynamiką, potrzebują więcej lub mniej czasu, by odkryć i realizować swój potencjał. Talent nie jest statyczny, ale zmienia się pod wpływem dojrzewania i oddziaływania środowiska. Dlatego ważne jest, aby podkreślić, jak ważne jest stworzenie środowiska najlepiej dostosowanego do każdego etapu, dla każdego w indywidualny sposób.
5. Złożoność i integracja
Dążenie do doskonałości w sporcie zależy od wielu ze sobą powiązanych i współzależnych elementów. Wszystkie czynniki wpływające na sportowca wewnętrznie i zewnętrznie mają ogromny wpływ na rozwój jego potencjału. Brak odpowiedniej uwagi dla jednego z aspektów postępu prowadzi do powstawania trudności także na innych polach. Dlatego też muszą być one ustalone i szczegółowo planowane, a co najważniejsze, odpowiednio wdrażane. Cele takiego planu muszą być jasne, jednoznaczne i powiązane z ogólną strategią działania. Plan musi być zrozumiały i akceptowany przez wszystkich (zawodników, menedżerów, trenerów, administratorów, rodziców i personel pomocniczy). Musi być elastyczny i dostosować się do stale zmieniających czynników, które oddziałują ze sobą, ponieważ są zintegrowane.
*
Środowisko rozwoju talentu promuje udział rodziny i przyjaciół, co ma zapewnić wsparcie finansowe, transport, ułatwić uprawianie dyscypliny bez stawiania wygórowanych oczekiwań i presji, zapewniając wzorzec dyscypliny, ciężkiej pracy, prawidłowego wykonywania zadań i zdyscyplinowanej niezależności. Podkreśla znaczenie przyjaznej dzieciom szkoły i radość z brania udziału w zawodach i treningach, wzmacnia poszukiwanie i odkrywanie. Wspiera podejście bycia dobrym i osiągania sukcesu. Rezygnuje z podejścia „dobrze – źle” na „trenowanie, by wykonać lepiej”, nagradza podejmowanie ryzyka i motywuje, by na podejmowanie decyzji wpływ miała chęć odniesienia sukcesu, a nie strach przed porażką lub urazem. Zapewnia dostęp do wysokiego poziomu jakości nauki jeździectwa, miejsc treningowych i sprzętu, bezpiecznych standardów i procedur, doskonałych wzorców. Uświadamia, jak ważne jest zrozumienie, że lepiej znaczy inaczej = zmiany.
Planowanie startów
LTAD określa strategiczne ramy procesu rozwoju 10-letniego, którego celem jest optymalizacja fizycznego, technicznego, taktycznego i psychicznego przygotowania jeźdźca. Roczne planowanie opiera się na konkretnie zidentyfikowanych okresach (przygotowawczy, startowy i przejściowy). Podczas planowania długoterminowego cyklu dla zawodnika należy skoncentrować się na szeroko rozumianym jego rozwoju. Biorąc pod uwagę etap, na którym on jest, należy wprowadzać zmiany dotyczące wymagań, dążyć do stopniowej poprawy techniki działania i rozwijać umiejętności taktyczne. Aby to było możliwe, instruktorzy powinni znać charakterystykę rozwoju jeźdźca na poszczególnych etapach nauki (niestety zbyt mało zwraca się uwagi na kursach instruktorskich na tak podstawową kwestię). Aby osiągnąć optymalny rozwój, plan zawodów powinien odzwierciedlać fizyczne, mentalne i techniczne potrzeby i możliwości jeźdźca. Struktura startów jest najpotężniejszym narzędziem, przy pomocy której określane jest, kiedy, gdzie i ile jeździec trenuje. Poziomy i długości sezonu startowego powinny być dostosowane do zmieniających się potrzeb sportowca rozwijającego się.
Przejścia i błędy w systemach sportowych
Zrozumienie kwestii odnoszących się do zarządzania przejściami pomiędzy etapami rozwoju jest kolejnym krokiem do stworzenia dobrej ścieżki rozwoju zawodnika. Model LTAD podkreśla, że sportowcy poruszają się po wielu szczeblach prowadzących na szczyt. Stwierdzono, że jakość i sposób przeprowadzanych przejść między etapami ma decydujące znaczenie dla pomyślnego rozwoju. Przejścia to nic innego jak brak ciągłości w przestrzeni życiowej (zarówno w życiu codziennym, jak i sportowym itp.). ważne jest, by uświadamiać, iż taka nieciągłość wystąpi i będzie wymagać nowego lub innego zachowania w wyniku zaistnienia nieznanej sytuacji. Przejścia są problematyczne szczególnie dlatego, iż osoba przechodzi z jednego szczebla na następny i z reguły jest to zmiana z poziomu zaawansowanego na poziomie A do poziomu początkującego na szczeblu B, co często jest błędnie rozumiane jako uwstecznienie. Jednym z pierwszych przejść są przejścia w przedszkolu z bycia najstarszym w maluchach do bycia najmłodszym w starszakach, przejście z przedszkola do szkoły podstawowej, następnie do gimnazjum, liceum czy w końcu na studia lub rozpoczęcie pracy zawodowej. Warto wykorzystać ten przykład z życia codziennego, by wytłumaczyć zdezorientowanej osobie, na czym ten mechanizm polega i że dzieje się tak także i w sporcie. Należy także zwiększyć wsparcie społeczne i formalne przed, w trakcie przejścia i po nim.
Osoby, które mogą być szczególnie podatne na kłopoty, w trakcie przejść mogą posiadać następują cechy:
- małe doświadczenia w przejściach w sporcie
- ograniczenie ogólnej zdolności przystosowywania się do zmian z powodów emocjonalnych lub zaburzeń behawioralnych
- ograniczenie zdolności do tworzenia i utrzymania sieci wsparcia
- brak lub niewystarczające środki materialne.
Omawiając problemy wynikające z braku ciągłości w rozwoju zawodnika, należy zastanowić się także, jakie luki występują w systemach sportowych, a są to:
- program szkolenia dorosłych nakładany na sportowców rozwijających się
- program szkolenia i startów zaprojektowany dla chłopców wykorzystywany także dla dziewcząt
- szkolenia młodych sportowców nastawione na osiągnięcia krótkoterminowych wyników – „zwycięstwo”, zamiast długofalowego procesu – „rozwój”
- programy szkoleniowe opracowane bez uwzględnienia krytycznych okresów oraz okresów przyspieszonej adaptacji
- ogólny brak rozwijania podstawowych umiejętności motorycznych
- najlepsi trenerzy pracują z elitą sportowców, a nie ze sportowcami rozwijającymi się
- specjalizacja w sporcie występuje zbyt wcześnie
- brak wiedzy dotyczącej ilości i jakości praktyk wymaganych do osiągnięcia postępu i utworzenie „umiejętności fizycznej” w młodym wieku
- kształtowanie praktyki wokół wieku metrykalnego, a nie rozwojowego
- brak strukturyzacji planu treningów
- brak planowania odpowiedniej struktury zawodów
- brak zapewnienia odpowiedniego środowiska dla sportowców rozwijających się
- brak zarządzania przejściami pomiędzy etapami rozwoju
- niedocenienie roli trenerów i rodziny w życiu sportowców rozwijających się.
LTAD zakłada, iż wszystkie osoby ze środowiska zawodnika – sędziowie, gospodarze toru, rodzice, trenerzy, opiekunowie, organizatorzy zawodów – powinny posiadać wiedzę na temat wymagań stawianych jeźdźcom na poszczególnych etapach szkolenia, ich potrzeb i możliwości oraz przebiegu rozwoju psychicznego, fizycznego i emocjonalnego.
Filozofia LTAD zakłada 3 fazy rozwoju kariery jeźdźca, w każdej z nich akcent kładzie się na następujące aspekty: naukę jazdy, naukę startowania i wygrywanie. Należy uświadomić jeźdźcom, że każdy z tych etapów ma swoje zadania. LTAD podkreśla znaczenie zadowolenia ze znalezienia się na danym etapie.
Metoda LTAD została wprowadzona między innymi w Brytyjskiej Federacji Jeździeckiej i jak widać po osiąganych przez Anglików wynikach, jest skuteczna.
Artykuł przygotowany na podstawie pracy „Planowanie treningów i rozwoju zawodnika – jeźdźca w oparciu o model Long Time Athlete Development” pod kierunkiem dr. Jerzego Zielińskiego. Bibliografia dostępna u autorki.
