mgr inż. Marcin Różewicz,
mgr inż. Krystyna Jakubowska
Ostropest plamisty (Silybum Marianum) jest rośliną kwitnącą z rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Dzięki niedużym wymaganiom, co do rodzaju podłoża i wytrzymałości na susze rozprzestrzenił się stamtąd w Europie i innych kontynentach. W Polsce plantacje ostropestu liczą około 2 tysiące hektarów, możemy je spotkać na Lubelszczyźnie, Żuławach, Kujawach i terenach Wielkopolski. Surowiec w postaci nasion w pewnym stopniu pochodzi więc z krajowych upraw.
Charakterystyka składu nasion ostropestu
Owoc ostropestu jest suchy, niepękający o skórzastej owocni. Zawiera w środku pojedyncze nasienie. Nasiona ostropestu zawierają 16-23% białka, w zależności od warunków uprawy i sposobu przechowywania surowca. Mają dużą wartość odżywczą ze względu na zawartość aminokwasów egzogennych. Około 25% stanowi w nich tłuszcz – cenne źródło pożądanych kwasów tłuszczowych – linolowego i oleinowego. Ziarna są również dobrym źródłem minerałów, takich jak: wapń, fosfor, potas, żelazo.
Główną przyczyną popularności nasion ostropestu jest zawarta w nich silimaryna. Sylimaryna nie jest pojedynczą substancją, ale kompleksem związków z grupy flawonolignanów. W jej skład wchodzą: sylibina, izosylibina, sylikrystyna i sylidianioraz taksyfolina. Zawartość sylimaryny w nasionach ostropestu wynosi 2-3%, z czego ok. 50% stanowi sylibina. Produkowane standaryzowane ekstrakty z ostropestu dostępne w aptekach dla ludzi, jak i pod postacią różnego rodzaju dodatków paszowych dla zwierząt zawierają w swoim składzie około 50-70% sylimaryny.
Działanie sylimaryny
Sylimaryna ma działanie antyoksydacyjne (silnie antyutelniające), reguluje absorpcję wewnątrzkomórkowego glutationu i przepuszczalność błon komórkowych, zapobiega wprowadzaniu toksycznych substancji do hepatocytów (komórek wątrobowych). Po absorpcji przez organizm pełni ona ważną rolę ochronną wątroby, która jest organem zwalczającym większość substancji toksycznych. Wspomaga ponadto regenerację w przypadku uszkodzenia tego narządu. Mechanizm ochronnego działania sylimaryny na wątrobę polega na utrudnianiu przenikania toksyn do komórek wątrobowych (hepatocytów) poprzez uszczelnianie ich błony komórkowe. Właśnie to pozytywne działanie potwierdzone zostało przez zespół badaczy Grizzle i wsp. (2009), którzy badali ochronne właściwości ostropestu plamistego na wątrobę u zwierząt. Dwie grupy otrzymywały paszę skażoną celowo mikotoksyną (aflatoksyną B1). Pierwsza grupa otrzymywała paszę komercyjną, druga z dodatkiem rozdrobnionych nasion ostropestu. Wyniki tych badań wskazały na niewielki efekt sylimaryny zawartej w nasionach. Wynikać to mogło z faktu, że badacze zastosowali surowe nasiona o nieznanym składzie. Lepszym środkiem okazują się standaryzowane ekstrakty o wysokim udziale substancji czynnej nawet kilkudziesięciokrotnie większym niż w samych nasionach. Potwierdzają to wyniki badań Chand i wsp. (2012), u zwierząt, które otrzymywały standaryzowany ekstrakt ostropestu o wysokiej zawartości sylimaryny, działanie ochronne było znacznie większe niż w przypadku przyjmowania surowych nasion.
Sylimaryna ma także pozytywny wpływ na proces powrotu do zdrowia zwierząt po przebytej chorobie. Jej wielokierunkowe działanie wzmacnia organizm i sprawia, że szybciej odzyskuje on swoje siły witalne. Dodatek nasion ostropestu jest uzasadniony w okresie rozrodczym. U osobników w złej kondycji rozrodczej, (zwłaszcza tych otłuszczonych), dodatek ostropestu plamistego wspiera funkcje układu rozrodczego. Ostropest plamisty wspomaga bowiem syntezę hormonów płciowych, a te z kolei wpływają na obniżenie stopnia otłuszczenia, zwłaszcza u samców. Jednym z naukowych przykładów są wyniki badań przeprowadzone na zwierzętach laboratoryjnych, gdzie po zastosowaniu dodatku nasion ostropestu plamistego dostrzeżono znacznie większą płodność. Pozytywne działanie sylimaryny można zauważyć po co najmniej miesiącu stosowania.
Stosowanie różnych form ostropestu
Ostropest na rynku występuje w formie nasion surowych lub poddanych obróbce, na przykład ekstraktów. Wyciąg z ostropestu plamistego jest składnikem najbardziej popularnych preparatów ziołowych dostępnych bez recepty. Znajduje się także w składzie wielu preparatów wieloziołowych dedykowanych na różne schorzenia. Specyfika działania sylimaryny, a w szczególności jej ochronne działanie na wątrobę, sprawia, że ostropest jest składnikiem dodatków ziołowych i uzupełniających dla koni starszych oraz rekonwalescentów. Dostępne są też preparaty z ostropestu, które mogą być stosowane do wody. Ta forma podawania jest wygodna dla hodowcy, a jednocześnie ułatwia kontrolowanie odpowiedniej dawki, jaką koń powinien pobrać, aby osiągnąć efekt leczniczy.
Ostropest jest stosowany wraz z innymi ziołami, które zawierają substancje aktywne wspomagające pracę wątroby. Połączenie kilku składników ziołowych wpływa ma synergiczne działanie, dzięki czemu poprawie ulegają wszystkie funkcje organizmu. Usprawnienie pracy wątroby poprawia zdolność odtruwania organizmu, zapewnia ochronę przed szkodliwymi substancjami (toksyny, wolne rodniki, leki) oraz poprawia ogólną kondycję organizmu. Badania naukowe wykazują szczególnie korzystne działanie preparatów z ostropestu plamistego i wyciągów roślinnych oraz betainy, choliny i L-karnityny.
Ziarno ostropestu może stanowić osobny dodatek paszowy. Na rynku dostępne są zarówno ziarno zmielone, które może być stosowane, jako dodatek do wystudzonego meszu, jak i musli. Rozdrobnione nasiona ostropestu sprawiają problem w ich osobnym podaniu, ale na rynku dostępne są także w wygodnej formie granulatu. Spotkać można granulaty zawierające nasiona, które uprzednio zostały poddane procesowi mikronizacji. Proces ten polega na zastosowaniu działania promieni podczerwieni na surowiec. Skutkuje to zwiększeniem powierzchni czynnej, co poprawia przyswajalność. Natomiast zastosowanie dalszego procesu granulacji mikronizowanych nasion ostropestu powoduje, że łatwiej jest je przechowywać oraz podawać koniom. Granulacja zapobiega także utracie składników odżywczych i substancji czynnych na skutek utlenienia. Ostropest rewitalizuje cały organizm konia. Jest polecany dla koni w treningu i starszych, a także po kuracjach lekowych, szczególnie sterydowych i antybiotykowych. Co ważne ostropest smakuje zwierzętom i może służyć jako nagroda lub dodatek do paszy dla koni wybrednych.
Sylimaryna zawarta jest w łupinie nasiennej, produktem odpadowym jej produkcji jest bielmo ostropestu. Pomimo że samo bielmo pozbawione zostaje cennej łupiny nasiennej, to jednak zawiera ono sporo substancji odżywczych. W badaniach polskiego zespołu naukowców (Stopyra i in., 2006), który zastosował bielmo ostropestu w żywieniu koni użytkowanych rekreacyjnie, wykazano pozytywny wpływ tego dodatku. U koni otrzymujących ostropest stwierdzono mniejszy stopień uszkodzenia komórek oraz lepszy metabolizm, wystąpił wzrost liczby krwinek czerwonych, wyższe stężenie hemoglobiny we krwi oraz średniej masy hemoglobiny w erytrocycie i większą objętość krwinki czerwonej. Uzyskane wyniki wykazały również lepsze przyswajanie i wykorzystaniu substancji pokarmowych. Podobną zależność potwierdzają, również wyniki badań innych autorów, którzy przeprowadzili je zarówno na koniach, jak i zwierzętach doświadczalnych, a także na ludziach. Poprawę wskaźników biochemicznych krwi, a zwłaszcza zawartości i jakości erytrocytów, powoduje lepsze zaopatrzenie organizmu konia w tlen i jego wydolność wysiłkową. Dodatkowo bielmo ostropestu wpłynęło na wyższą zawartość glukozy we krwi. Jednocześnie zastosowanie dodatku ostropestu przyczyniło się również do wzrostu odporności u koni.
Warto również zwrócić uwagę na wartość odżywczą ostropestu. Nasiona tej rośliny zawierają stosunkowo dużo białka ogólnego, które cechuje się dobrym profilem aminokwasowym, w szczególności zawartością aminokwasów egzogennych. Wśród nich dominuje lizyna (4,81 g/100 g białka) oraz metionina i cysteina. Nasiona ostropestu zawierają także znaczną ilość tłuszczu do 25%. Tłuszcz ten w swoim składzie zawiera znaczna ilość kwasu linolowego oraz oleinowego. Nasiona ostropestu to także źródło składników mineralnych: fosforu, potasu oraz miedź i żelazo (odpowiednio 102 oraz 74 mg/kg). Żelazo stymuluje erytropoezę, co może mieć wpływ na większą ilość czerwonych krwinek i wydolność organizmu.
