Pięć w jednym

Tekst: Jan Żółkiewski
Zdjęcia z archiwum autora

Trwała właśnie wojna francusko-pruska. Gdzieś na przełomie roku 1870 i 1871 młody oficer francuski, wysłany do Napoleona z wiadomością, wpadł na niewielki oddział nieprzyjaciela. Wywiązała się walka, Francuz stracił konia, jednak mimo to uszedł z życiem. Dzięki temu, że celnie strzelał i świetnie władał szpadą, wyrwał się wrogom. A ponieważ równie dobrze pływał, to pokonał wpław rzekę i pieszo dotarł do Napoleona.

Opowieść ta dotarła do barona Pierre’a de Coubertina i… zachwyciła go. Jego marzeniem było powołać do życia wydarzenie – igrzyska, podczas których żołnierze nie będą walczyć na frontach, ale rywalizować ze sobą na arenie sportowej. Kropla drąży kamień, a dobre pomysły wnikają w liczne umysły…

Trochę historii i zasady rozgrywania

Pięciobój nowoczesny składa się z pięciu konkurencji: szermierki, pływania, jazdy konnej oraz biegu połączonego ze strzelaniem. Zestaw tych konkurencji pozwala uznać pięciobój nowoczesny za jedną z najbardziej wszechstronnych dyscyplin sportowych.

Dyscyplina ta wywodzi się z wojska, dlatego też pierwotnie używano nazwy pięciobój oficerski. Był to jeden z elementów wyszkolenia zawodowych wojskowych, którzy oprócz znajomości zagadnień dowodzenia, musieli także wykazać się praktyczną umiejętnością szermierki, pływania, strzelania, biegu oraz jazdy konnej – czyli dziedzin, jakich wymagało ówczesne pole walki.

Pięciobój nowoczesny jako dyscyplina sportowa pojawia się w 1911 r., a jako dyscyplina olimpijska został po raz pierwszy rozegrany podczas Igrzysk Olimpijskich w 1912 r. w Sztokholmie.

Do 1948 roku prawo startu w zawodach w tej dyscyplinie mieli tylko oficerowie. Zawody, z udziałem tylko mężczyzn, rozgrywano w klasyfikacji indywidualnej i drużynowej. W 1980 r. po raz pierwszy rozegrano mistrzostwa świata także w kategorii kobiet i od tego czasu pięciobój nowoczesny stał się pełnoprawną dyscypliną sportu kobiecego. Od 1987 r. zawody rozszerzono o konkurencję trzyosobowych sztafet męskich, a od 1991 – także o sztafety w kategorii kobiet. W 1993 r. po raz pierwszy rozegrano zawody pięciobojowe w formule jednodniowej. W roku 2000 w Sydney kobiety zadebiutowały w Igrzyskach Olimpijskich. Od roku 2008 rozgrywa się sztafety dwuosobowe, a od 2009 wprowadzono mix, gdzie rywalizują pary. Ponadto od 2009 r., dla podniesienia atrakcyjności zawodów, połączono bieg ze strzelaniem w tzw. kombinację (kombinez rozgrywany podobnie jak bieg biathlonowy).

Jak wszystkie dyscypliny sportowe, także pięciobój nowoczesny ulegał procesom przemian. Zmiany te dotyczyły rozgrywania zarówno całych zawodów, jak i poszczególnych konkurencji. Najważniejsze to skrócenie czasu rywalizacji. Obecnie zawody rozgrywane są w następujący sposób:

• I dzień – eliminacje rozgrywane w czterech konkurencjach, bez jazdy konnej, w grupach od 2 do 4 zawodników, z których określona liczba awansuje do 36-osobowego finału. Podczas eliminacji kolejność rozgrywania konkurencji jest dowolna, z tym że rozgrywki muszą kończyć się biegiem połączonym ze strzelaniem.
• II dzień – jest dniem przerwy.
• III dnia – rozgrywany jest finał zawodów, w którym startuje 36 zawodników wyłonionych z eliminacji. Zgodnie z przepisami, zawody rozgrywane są z zachowaniem określonej kolejności konkurencji: szermierka, pływanie, jazda konna i na końcu bieg ze strzelaniem. Zawody rangi mistrzowskiej rozgrywane są w klasyfikacjach: indywidualnej, drużynowej (w której wynik jest sumą trzech wyników indywidualnych) i sztafet (trzyosobowych).

Zasady rozgrywania poszczególnych konkurencji

Szermierka

• Turniej według systemu „każdy z każdym” do jednego trafienia, czas trwania walki – 1 minuta

Pływanie

• Dystans 200 m stylem dowolnym

Jazda konna

• Parkur 12 przeszkód (w tym 1 szereg podwójny i 1 potrójny) – razem 15 skoków, wysokość przeszkód do 120 cm, dystans 300-450 m. Konie zapewnia organizator

Bieg ze strzelaniem

• Bieg 4×800 m z czterokrotnym strzelaniem z broni laserowej (pistolet) do tarcz elektronicznych

Jazda konna – zmiany

Dawniej jazda konna rozgrywana była w formie próby terenowej, gdzie pokonywano pojedyncze przeszkody stałe, rozmieszczone na określonym dystansie w zróżnicowanym terenie otwartym. Na początku lat sześćdziesiątych zamieniono przeszkody z terenowych na parkurowe. Proces ten przebiegał ewolucyjnie. Najpierw w miejsce, stopniowo redukowanych, stałych przeszkód terenowych zaczęto stawiać przeszkody przenośne, typowe dla konkurencji skoków. Jazda konna była więc rozgrywana na przeszkodach mieszanych, krosowo-parkurowych. Następnie stale ograniczano liczbę przeszkód terenowych, aż do całkowitego zastąpienia ich przeszkodami parkurowymi. W związku z tym zmianie uległo miejsce rozgrywania tej konkurencji – z rozległej przestrzennie próby terenowej (kros) na tor przeszkód (parkur), budowany na ogół na stadionie.

Trening jeździecki

Celem wyszkolenia jeździeckiego w pięcioboju nowoczesnym jest przygotowanie zawodnika do udziału we współzawodnictwie sportowym. Cel ten osiąga się tak samo, jak w jeździectwie – poprzez naukę poprawnego dosiadu i prawidłowego użycia pomocy w trzech chodach konia oraz naukę pokonywania przeszkód.

Jazda konna w pięcioboju nowoczesnym polega na pokonaniu przez zawodnika toru przeszkód – parkuru. Zgodnie z przepisami liczba przeszkód i skoków jest stała. Parkur składa się z 12 przeszkód, a ponieważ zawsze buduje się dwa szeregi: dwu- i trójczłonowy, trzeba oddać 15 skoków. Jedynie wysokość przeszkód jest różna w zależności od wieku startujących zawodników i wynosi: w kategorii juniorów i młodzieżowców – do 110 cm, a w kategorii seniorów – do 120 cm.

Jazda konna jest obecnie rozgrywana jako trzecia bądź ostatnia konkurencja pięcioboju. Rozpoczyna się pokazem koni uczestniczących w zawodach, na torze przeszkód, na którym odbędzie się konkurs, a następnie ma miejsce pokaz parkuru (piesze obejście trasy przejazdu). Po obejrzeniu trasy zawodnicy losują konie ze stawki przygotowanej przez organizatora. Przed startem zawodnik dosiada konia i ma prawo oddać do 5 skoków. Rozgrzewka trwa 20 minut i jej zadaniem jest poznanie konia przez zawodnika. Potem następuje start, czyli pokonanie trasy parkuru.

Na wynik końcowy składają się: czas przejazdu (przy czym przekroczenie normy czasu karane jest punktami) oraz błędy na parkurze (zrzutka, odmowa skoku, upadek jeźdźca), również karane punktami. Suma punktów karnych odejmowana jest od maksymalnego wyniku dla tej konkurencji, czyli 300 pkt. Uzyskany wynik jest zaliczany do punktacji końcowej w pięcioboju nowoczesnym. Maksymalną liczbę punktów otrzymuje zawodnik, który pokonał parkur bezbłędnie, w wyznaczonym czasie. Na wynik końcowy w konkurencji jazda konna mają wpływ następujące elementy: poziom sportowy zawodnika, poziom przygotowania konia do zawodów, stopień trudności przejazdu.

Niestety, warunki rozgrywania tej konkurencji nie zawsze dają zawodnikom lepiej jeżdżącym szansę na zdobycie znaczącej przewagi nad konkurentami, tak jak dzieje się to w pływaniu czy biegu, gdyż organizator nie zawsze zapewnia konie o wyrównanym poziomie.

Przedstawione powyżej warunki rozgrywania zawodów oraz czynniki wpływające na wynik końcowy tej konkurencji mają też wpływ na kierunek szkolenia, przebieg rocznego cyklu treningowego oraz środki treningowe, jakie stosujemy w jeździeckim wyszkoleniu pięcioboisty. Szkolenie zawodnika pięcioboju ukierunkowane jest głównie na opanowanie techniki wykonywania skoków na koniu przez przeszkody o określonej wysokości oraz takich podstawowych ćwiczeń z zakresu ujeżdżenia, które pozwolą mu na szybkie rozpoznanie konia wylosowanego do startu i zgranie się z nim. Starty są sprawdzianem pracy wykonanej podczas treningu oraz wynikającego z tego postępu umiejętności zawodnika.