Koń jaki jest… – pomoc w kupnie lub sprzedaży konia

Anna Nowicka-Posłuszna, Akademia Rolnicza w Poznaniu – Zakład Hodowli Koni

Rozwijający się „rynek koński ” i handel końmi wymaga od kupującego i sprzedającego coraz większej wiedzy lub korzystania z usług osób i instytucji, które taką wiedzę posiadają.

Transakcja kupna – sprzedaży jest jedną z czynności prawnych i jako taka podlega wszelkim przepisom i uregulowaniom prawnym oraz powinna być zgodna z zasadami współżycia społecznego i ustalonymi zwyczajami.

W Ustawie o ochronie zwierząt z roku 1997 w art. 1 czytamy: „Zwierzę jako istota żyjąca zdolna do odczuwania cierpienia nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”. W rozumieniu prawa cywilnego zwierzę jest jednak rzeczą. Ustawa przewiduje bowiem, że przepisy kodeksu cywilnego dotyczące praw na rzeczach stosuje się do praw na zwierzętach.

Na stronie internetowej znanego hodowcom i miłośnikom koni ogólnopolskiego czasopisma „Koński Targ” znajduje się wzór UMOWY KUPNA – SPRZEDAŻY KONIA, który niewątpliwie ułatwi w wielu sytuacjach przeprowadzenie takiej transakcji .

W omawianej transakcji uczestniczą dwie (co najmniej) strony z których jedna chce sprzedać konia po jak najwyższej cenie, druga kupić zwierzę wysokiej wartości po cenie jak najniższej. Dlatego pierwszą zasadą jaka należy się kierować przy kupnie konia jest wybór osoby czy instytucji która działa na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów.

Takich informacji zaczerpnąć można (na zasadach wywiadu) z różnych źródeł choć najlepiej powierzyć to osobie do której fachowości i rzetelności mamy pełne zaufanie.

Kupujący konia ma określony cel i pomysł na jego wykorzystania, a więc szuka osobników o konkretnych cechach eksterieru interieru i walorach użytkowych.

Najszybciej można ocenić konia na podstawie rodowodu a więc wartości przodków. Jest to metoda dostępna dla wszystkich i przy ocenie konia w wielu wypadkach traktowana jako wstępna a rzetelna na tyle na ile dysponujemy dokładnymi informacjami o wartości rodziców lub już urodzonego potomstwa. Rozpatrywanie rodowodu należy zacząć od określenia ilu tych samych przodków występuje w rozmaitych pokoleniach; im częściej w danym rodowodzie powtarzają się imiona tych samych przodków tym większa jest „stałość podłoża” a więc większa konsolidacja genetyczna. W przypadku rodowodu skonsolidowanego można z większą pewnością przewidywać właściwości i cechy danego osobnika.

Genetyczne podobieństwo między dwoma osobnikami, wynikające z obecności w ich rodowodzie jednego lub kilku wspólnych przodków określa się jako współczynnik pokrewieństwa. Współczynnik chowu w pokrewieństwie, czyli tzw. współczynnik inbredu określa podobieństwo gamet rodzicielskich i prawdopodobieństwo, że oba allele jednej pary genów są identyczne a więc określa stopień homozygotyczności osobnika wynikający ze spokrewnienia rodziców.

Następnym etapem jest niewątpliwie ocena wyglądu konia czyli jego eksterieru. Oglądając konia można ocenić jego konstytucję, cechy charakterystyczne dla danej rasy i typu użytkowego, rodu i rodziny lub linii krwi, wygląd samczy lub samiczy, ogólne zrównoważenie i zharmonizowanie budowy, prawidłowość budowy poszczególnych części ciała, umięśnienie, kościstość, wady budowy i postawy, zmiany pochorobowe i oczywiście ruch.

W Polsce w hodowli koni półkrwi ocenia się eksterier przy pomocy klucza bonitacyjnego, gdzie bierze się po uwagę następujące cechy (w nawiasie podano ważniejsze błędy powodujące obniżenie punktacji a więc i wartości użytkowej.

1. typ użytkowy – max 15 pkt (brak wyraźnych cech typu rasowego lub cech płci)
2. głowę szyję – max 5 pkt (głowa mało typowa, szyja zbyt cienka, słabo umięśniona, jelenia lub zbyt krótka)
3. tułów – kłoda – max 15 pkt (kl. piersiowa płytka lub wąska, stroma łopatka, słabo zarysowany kłąb słabe wysklepienie żeber, ubogie tylne żebra, grzbiet zbyt długi łękowaty lub karpiowaty, słabe związanie środkowej partii tułowia z zadem, długa i słabo umięśniona partia nerek, podkasany lub obwisły brzuch, wąski słabo umięśniony zad)
4. kończyny przednie – max 10 pkt. (wąska postawa kończyn, zbieżna lub rozbieżna, iksowata, beczkowata, szpotawa lub francuska, koziniec, krótkie, słabo umięśnione podbarcze, nadpęcia zbyt długie, okrągłe z podkrojem lub butelkowate, cofnięty nadgarstek, stawy pęcinowe mało suche, z opojami lub rozdęte (rachityczne) pęciny miękkie lub sztorcowe, narośla i nakostniaki, żabki lub zatraty )
5. kończyny tylne – max 10 pkt (postawa wąska, zbieżna lub rozbieżna, krowia lub beczkowata, podsiebna ,stroma -rozwarty staw skokowy ,krótki ,wąski, podcięty z zajęczakiem, sarniakiem lub szpatem, opoje, nadpęcia zbyt długie, cienkie, zesznurowane, ,z nakostniakami, staw pęcinowy mało suchy ,rozdęty ,miękkie lub sztorcowe pęciny, obrączki kostne)
6. kopyta – max 10 pkt (róg kopytowy mało elastyczny, kruchy łamliwy, nieprawidłowy kształt kopyta: zbyt szerokie, płaskie, wąskie, ścieśnione, strome; szczeliny i rozpadliny na ścianie puszki kopytowej)
7. chody – stęp max 10 pkt, kłus – max 10 pkt (chód wąski, obijanie lub ściganie się, bilardowanie, sztywny chód, potykanie się, drobienie, chód lisi, tylne kończyny nie kryją śladów kończyn przednich)
8. ogólne wrażenia – max 15 pkt (słaba konstytucja, limfatyczność, brak harmonii budowy, słaba kondycja i pielęgnacja)

Łącznie koń może otrzymać maxymalnie 100 punktów bonitacyjnych, choć oczywiście takie osobniki się nie zdążają; bardzo dobra ocena dla ogiera wynosi 80 pkt, dla klaczy 75 pkt.

Konie półkrwi zakwalifikowane do hodowli są ocenione przez inspektorów Okręgowych Związków Hodowców Koni a wynik zapisany w dokumentach i niewątpliwie jest pomocny przy charakterystyce konia. Konia należy oceniać w najbardziej optymalnym dla niego okresie tzn. wtedy kiedy jest zdrowy, w dobrej kondycji i prawidłowo pielęgnowany.

Pamiętać należy jednak, że walory użytkowe konia zależą nie tylko od prawidłowej budowy i proporcji, lecz składają się na nie cały szereg czynników, jak sprawność działania poszczególnych narządów, i całości organizmu, właściwości przemiany materii, zrównoważenie systemu nerwowego, cechy charakteru itp.

W ocenie eksterieru najpierw należy zwrócić uwagę na zarys sylwetki i ogólną budowę ciała a dopiero później zająć się „szczegółami”. W zależności od użytkowania konia pożądane będą inne cechy budowy tzn. proporcje ciała, układ „dźwigni” i umięśnienie, jednak jednym z ważniejszych elementów określających jego wytrzymałość jest wspomniana już przemiana materii czyli konstytucja .

Konstytucja to zespół cech odziedziczonych i nabytych, które warunkują reakcję na warunki środowiska i pozwalają na wykonanie określonej pracy. Konie pod względem konstytucyjnym dzielą się na typ oddechowy, mięśniowy i trawienny (limfatyczny); różnica polega na budowie poszczególnych układów i funkcjonowaniu całego organizmu. Wśród koni półkrwi najbardziej pożądana jest konstytucja mięśniowa lub mięśniowo oddechowa, oznaczająca się dobrą jakością tkanek szczególnie kostnej i mięśniowej, silnie rozwiniętym kośćcem i umięśnieniem, mocną budowa ciała, elastyczną i jędrną skóra, dobrą przemianą materii i wykorzystaniem paszy oraz odpornością na choroby.

Oceniając budowę konia największą uwagę przywiązujemy do budowy i postawy kończyn oraz kształtu i wielości kopyt od nich zależy bowiem jakość chodów, a więc w dużej mierze wartość użytkowa.

Obserwacji konia w ruchu dokonujemy przeprowadzając go po linii prostej i (lub po trójkącie) po podłożu twardym w stępie a następnie w kłusie. Tylko w tych chodach zauważyć można nieprawidłowości (np. kulawizny).

Prowadzący biegnie po lewej stronie obok głowy konia w odległości wyciągniętego w bok prawego ramienia, trzymając w dłoni wodze w odległości ok. 20 cm po żuchwą konia. Gdy koń biegnie od nas, patrzymy głównie na kończyny tylne, gdy biegnie w naszym kierunku, obserwujemy kończyny przednie oraz ruchy głowy i szyi. W obu wypadkach oceniamy czy koń pozostawił dwa ślady. Ruch konia oceniamy również na kole oraz pod jeźdźcem. Pomocne przy ocenie konia, a przede wszystkim narządu ruchu są tzw. próby specjalne m.in. próby zginania stawów (kopytowego, pęcinowego stawów nadgarstkowych, łokciowego, ramiennego, kolanowego i biodrowego, które polegają na przytrzymywaniu zgiętego stawu a następnie badanie jego sprawności w ruchu – w odniesieniu do stawu skokowego (stępu) próbę te nazywa się „próbą włogaciznową”. Bierne utrzymywanie stawu w pozycji silnie zgiętej przez kilka (przeciętnie 3-5) minut, sprawia, że w wypadku schorzenia przy pierwszych krokach konia wykonanych natychmiast po uwolnieniu kończyny występuje wyraźna kulawizna. Bardzo małe różnice w jakości ruchu obserwujemy czasem u koni starych, co nie ma znaczenia dla rozpoznania schorzenia, gdyż może być objawem starczej sztywności stawów.

Wykonywana przez lekarzy weterynarii tak zwana próba klinowa, ma na celu wykrycie m.in. schorzeń trzeszczek kopytowych. Do próby tej służy tzw. klin Lungwitza, wykonany z desek (kat między płaszczyznami wynosi 45 stop.) Jedną kończynę (najczęściej przednią) ustawia się na klinie druga się podnosi; jeżeli koń stoi na klinie swobodnie, utrzymując badaną kończynę w ustawieniu prostopadłym do podłoża tzn. że jest ona zdrowa.

Oprócz tego wykonuje się szereg badań specjalistycznych, jednak w weterynaryjnej diagnostyce największe znaczenie ma badanie rentgenowskie (RTG). Przy pomocy aparatu ultrasonograficznego (USG) można określić stan tkanek miękkich (m.in. zlokalizować stan zapalny ścięgien).

Przy zawarciu umowy kupna – sprzedaży, sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego jeżeli zwierze ma wady zmniejszające jego wartość lub użyteczność oraz jeżeli zwierzę nie ma właściwości o których zapewniał sprzedawca.

Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności za wady, gdy kupujący wiedział o nich w chwili zawarcia umowy lub gdy wady te powstały po zawartej transakcji pod warunkiem że nie wynikają one z przyczyn tkwiących jeszcze przed zawarciem umowy. Jeżeli dojdzie do ujawnienia wad kupujący może odstąpić od umowy, żądać obniżenia ceny kupna, żądać dostarczenia innego zwierzęcia, wolnego od wad, żądać odszkodowania.

Do zwrotu zakupionego zwierzęcia w ramach ustawowej rękojmi upoważniają również tzw” wady główne” zwane „wadami zwrotnymi”. Są to wady fizyczne za które sprzedawca odpowiada nawet wtedy, gdy nie dał kupującemu zapewnienia o ich nieistnieniu. Zwierzę musi jednak posiadać świadectwo stwierdzające ist.

Większość ustawowych wad głównych, z punktu widzenia lekarskiego, nie jest określona chorobą, lecz zespołem objawów, które mogą występować przy różnych stanach patologicznych.

Do wad głównych występujących u koni zaliczamy:

• łykawość – (połykanie przez konia powietrza, które powoduje kolki gazowe i gorsze wykorzystanie paszy),
• dychawica świszcząca – porażenie nerwu krtaniowego doogonowego, czyli połowiczne porażenie krtani,
• wartogłowie – przewlekłe schorzenie mózgowia lub opon mózgowych z obniżeniem świadomości zwierzęcia,
• przewlekłe schorzenie wewnętrznych części oka powstałe na tle nieurazowym.

Przy wadach fizycznych stosuje się roczny termin rękojmi. Przy wadach głównych czas trwania odpowiedzialności od dnia wydania zwierzęcia wynosi: 15 dni przy łykawości, dychawicy świszczącej i wartogłowieniu i 30 dni przy przewlekłym schorzeniu oczu, natomiast uprawnienia z tytułu rękojmi za wady główne wygasają z upływem trzech miesięcy.

Powyższe uwagi maja na celu, przybliżenie lub w dużej części uświadomienie jakim kryteriami należy kierować się kupując konia i co należy zrobić, aby najlepiej konia sprzedać.