Andrzej Grzybowski, Michał Wierusz-Kowalski
(…) Zkąd tedy prawie biały wątłego przyrodzenia, k’temu gęstym chorobom i bólom a najwięcej różnym chromotom, będąc i rogu białego, bardzo podległy. Takie konie Grekowie nazywają apalopodes, tj. bez nóg (…) – to i wiele innych wysublimowanych wyjaśnień dotyczących umaszczenia odnajdujemy w „Hippice, to jest Księdze o Koniach, potrzebnej i krotochwilnej młodości zabawie”, ku pożytkowi ludzi rycerskich na jasność wydanej staraniem Krzysztofa Dorohostajskiego A.D. 1861. Od tamtych czasów świadomość rzeczy w przedmiotowej dziedzinie ciut ewoluowała… co próbujemy w 3 części niniejszego cyklu przedstawić.
Maści rozjaśnione – LOCUS C oraz LOCUS D
Uważa się, że rozjaśnienie maści (takie jak palomino czy buckskin, czyli bułana – najbardziej popularna wśród amerykańskich ras koni, np. mustang) uwarunkowane jest działalnością dwóch loci: C oraz D. Geny występujące w tych loci powodują ograniczenie występowania pigmentu w komórce rdzenia tylko do jej obwodu w obrębie pojedynczego włosa. Czasami rozjaśnienie jest pojmowane błędnie jako mieszanina włosów jasnych i ciemnych.
LOCUS C
Locus C oddziałuje na stopień pigmentacji włosa. Genetycy są zgodni co do tego, że allel C warunkuje ujawnienie się eumelaniny oraz felomelaniny. Mutacją genu C jest gen ccr powodujący rozjaśnienie czerwonego pigmentu (felomelaniny) maści kasztanowatej, gniadej oraz jaśniejszych partii maści o mieszaninie włosów czarnych z czerwonymi oraz czerwonych z czekoladokasztanowatymi. Natomiast allel ccr nie daje rozjaśnienia maści karej oraz czekoladokasztanowatej.
MAŚĆ PALOMINO I CREMELLO
Maść palomino (termin pochodzenia amerykańskiego, bowiem w Polsce funkcjonuje odpowiednik – izabelowaty) charakteryzuje się barwą sierści od beżowej po ciemnozłotą oraz bladopłową grzywą i ogonem. Gdy allel Ccr występuje w stanie heterozygoty (C Ccr) pigment czerwony ograniczony jest tylko do obwodu rdzenia włosa. Efektem będzie częściowe rozjaśnienie sierści.
Przykładem rozjaśnienia maści jest obecność allelu Ccr w genotypie konia kasztanowatego, czego konsekwencją jest rozjaśnienie maści kasztanowatej do maści palomino. Gdy Ccr występuje w stanie homozygoty recesywnej (ccr ccr) to następuje prawie całkowite ograniczenie czerwonego pigmentu we włosie; w rezultacie otrzymujemy nieczysto biały kolor sierści (o odcieniu kremowym) – maść cremello. Bardzo często maść cremello mylona jest z maścią dominującą białą. Różnica pomiędzy tymi dwiema maściami polega na tym, że u konia maści cremello widoczne są wszystkie odmiany, natomiast u konia maści dominująco białej odmiany są całkowicie niewidoczne.
Koń maści cremello charakteryzuje się różową skórą (bardzo rzadka pigmentacja skóry), niebieskim lub bursztynowym kolorem oczu (rybie oko), oraz bladopłową grzywą i ogonem (żółte kopyta); stąd w Europie maść ta często znana jest jako niebieskooka kremowa (ang. BEC – Blue-Eyed-Cream).
W krzyżówce konia Cremello (ccr ccr) z koniem maści kasztanowatej (CC) zawsze otrzymamy konia maści palomino:
- P: CC x ccr ccr produkowane gamety: C oraz ccr
- F1: C ccr – palomino
Gama odcieni maści palomino jest bardzo szeroka: od złotawej sierści i bardzo jasnej grzywy, do jasnobrązowej z troszkę ciemniejszą grzywą i ogonem. Odcień maści palomino zależy od odcienia maści kasztanowatej rodzica.
Koń maści palomino może być również wynikiem krzyżówki dwóch koni maści kasztanowatej (żadne z rodziców nie wykazywało jakiegokolwiek rozjaśnienia maści). W wyjaśnieniu tego przypadku można oprzeć się na teorii, według której obecność allelu A jest konieczna do ujawnienia się maści palomino. Tak więc koń maści kasztanowatej posiadający w swym genotypie allel ccr, lecz nie posiadający allelu A, nie wykaże maści palomino. Skrzyżowanie takich dwóch osobników stwarza możliwość powstania konia maści palomino.
MAŚĆ BUŁANA
Maść ciemnogniada zostanie rozjaśniona pod wpływem genu ccr do koloru przybrudzonego żółtego (mieszanina włosów czarnych i żółtych – tzw. buckskin), ale nogi oraz grzywa i ogon pozostaną czarne, a maść gniada o odcieniu jaśniejszym rozjaśniona zostanie do koloru żółtego z ciemniejszymi miejscami – oto recepta na konika bułanego.
Często wraz z pojawieniem się obu w/w typów maści występuje ciemna pręga przez grzbiet oraz ciemne paski na nogach i podbarczu, rzadziej ciemne końce uszu (związane jest to z obecnością allelu at z locus A). Powyższe rozjaśnienia występowały już przy obecności jednego allelu ccr. W przypadku wystąpienia tego allelu w układzie homozygoty recesywnej (ccr ccr) efekt rozjaśniający maść gniadą jest podwójny. Sierść staje się prawie biała, natomiast miejsca ciemne pozostają nadal ciemne (lub mają odcień czekoladowy). Skóra ma minimalną pigmentację, może być szara lub różowa. Maść tę określa się jako perlino, niemniej jest to kombinacja z pogranicza palomino i bułanej. Podobnie jak w powyższych maściach, również w perlino można stwierdzić występowanie pasów na podbarczu, na nogach, oraz pasa wzdłuż grzbietu (uwarunkowane są allelem at w locus A).
Ostatnie badania dowiodły, że pojedynczy allel ccr odpowiedzialny jest za rozjaśnienie maści kasztanowatej do tzw. Red-Dun. Maść ta charakteryzuje się czerwoną sierścią z ciemnoczerwonymi powierzchniami, często występują pasy na nogach (uwarunkowane przez allel at).
Z kolei w przypadku konia maści czekoladokasztanowatej (niepłowiejącej) pomimo obecności allelu ccr rozjaśnienie nie wystąpi, ponieważ allel ccr rozjaśnia tylko felomelaninę, która nie występuje w tej maści (wystąpi jednak bardzo lekkie rozjaśnienie maści czekoladokasztanowatej-płowiejącej, która zawiera niewielkie ilości felomelaniny).
Bywa również, że allel ccr oddziałuje na maści, w których występuje mieszanina włosów czarnych z czerwonymi lub czerwonych z czekoladokasztanowatymi. Wpływ allelu ccr na pierwszą z tych mieszanin jest praktycznie niezauważalny. Natomiast w drugiej z tych mieszanin występuje niewielkie rozjaśnienie okolicy chrap i pachwin. Obydwa typy maści mogą posiadać w swoim genotypie allel at. Jest on związany z wystąpieniem ciemnych pasów na nogach, które mogą być słabo lub w ogóle nieuchwytne dla ludzkiego oka.
Jest to fragment artykułu, aby przeczytać pełny tekst zapraszamy do zakupu kwartalnika „Hodowca i Jeździec” Rok VI nr 2 (17) 2006.
Pismo dostępne jest w Okręgowych / Wojewódzkich Związkach Hodowców Koni, Biurze PZHK, za pośrednictwem prenumeraty oraz w wybranych sklepach jeździeckich.
