Geny a umaszczenie koni, cz. 2

Andrzej Grzybowski, Michał Wierusz-Kowalski

„(…) Gniada sierść tedy jest powietrza uczestniczką, a wilgości krwawej podległą, co sama wesołość w koniach jaśnie pokazuje. Cisawa zasię, ta jako ogniowej natury, tak też żółci najwięcej w sobie zamyka, co i sama rzecz w koniach pokazuje, jako tacy gniewliwi i waśniwi bywają. Siwa albo biała sierść żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoja bierze. Wrona a ostateczna, ta z ziemi wszystko przyrodzenie bierze, której dla podobności maści czarnej, melancholia przydana jest (…)” – tak o charakterach maści pisze w dziele „Hippika” z 1603 roku Krzysztof Drorohostajski, temacie który zainicjowaliśmy w poprzednim numerze „HiJ”.

Maść siwa, dereszowata i dominująco biała

Pomimo, że koń posiada podstawowy genotyp warunkujący maść kasztanowatą, karą, czekoladokasztanowatą, gniadą lub jakąkolwiek rozjaśnioną, fenotypowo może przejawić się jako siwy, dereszowaty lub dominujący biały.
Uwarunkowane jest to trzema genami, które są epistatyczne (czyli wykazują działanie hamujące innych genów) w stosunku do maści podstawowych i rozjaśnionych. Znajdują się one w loci: G, R i W.

LOCUS G,
bo nie miał dobrego kto nie miał siwego

U koni genotypowo siwych siwienie następuje dopiero po pewnym czasie od urodzenia. Podczas wzrostu i dojrzewania zwierzęcia kolorowe włosy stopniowo zostają zastąpione włosami siwymi (o różnych odcieniach: od białego do stalowego). Należy tu zwrócić uwagę na odróżnienie konia siwego o białych włosach od maści Cremello (pseudoalbino) lub od konia dominująco białego. Koń siwy będzie miał zawsze ciemną skórę i ciemno pigmentowane oko (oczywiście skóra na obszarze białych odmian będzie różowa).
Koń posiadający w swym genotypie allel na maść siwą rodzi się mając jedną z podstawowych maści. Jednak maść ta jest odpowiednio ciemniejsza od maści podstawowej, która miałaby pozostać u dorosłego – niesiwiejącego konia (np. źrebię gniade, które będzie siwe, jest o wiele bardziej ciemne niż źrebię gniade, które pozostanie gniade, ale u przyszłego siwego odnajdziemy pojedyncze białe włosy na powiekach i czole). Proces siwienia u źrebięcia rozpoczyna się w okolicach oczu, następnie uszy, głowa i reszta ciała. Bardzo często zdarza się, że nogi siwieją dużo później. Gdy grzywa i ogon jaśnieją szybciej niż ciało, to będą one koloru srebrzystego – jaśniejsze od reszty ciała; natomiast gdy grzywa i ogon wybielają się później to pozostaną ciemniejsze od reszty ciała.
Wszystkie konie nie będące siwymi mają w swym genotypie parę alleli w stanie homozygoty recesywnej – gg. Tymczasem allele na siwą barwę występują w stanie homozygoty dominującej – GG, lub heterozygoty – Gg. Allel G jest całkowicie dominujący nad allelem g.
Bardzo trudno jest rozróżnić konia, który ma w swym genotypie układ GG od konia, który ma w swym genotypie układ Gg. W hodowlach, gdzie koń aby zostać zakwalifikowanym do rozrodu musiał być siwy, często rodziły się źrebaki innych maści. Świadczyło to o heterozygotycznym układzie alleli u obojga rodziców (Gg).

(P – rodzice; F1 – pierwsze pokolenie)

Mechanizm siwienia polega na zahamowaniu procesu przenikania granulek z pigmentem do torebki włosa przez co pozostaje on w skórze właściwej. Pomimo to u niektórych koni występują ciemniejsze plamki dając rezultat cętkowania intensywniejszym kolorem – hreczka. Cętki te uwarunkowane są prawdopodobnie genem jeszcze nie zidentyfikowanym. Być może jest to gen, który warunkuje także powstawanie tzw. jabłek u koni, które są w wyśmienitej kondycji zdrowotnej i są wspaniale odżywione. Czasami również, tworzą się na siwej maści kępki ciemnych włosów otoczonych obręczą jaśniejszych, dając efekt tzw. jabłkowitości.

W hodowlanej rzeczywistości spotykamy rasy selekcjonowane właśnie podług maści siwej, przykładowo: perszerony, lipicanery, kladruby i andaluzy. Ponadto szybkość siwienia warunkowana jest rasą konia stąd araby „łapią białość” już w bardzo młodym wieku. Swego rodzaju utrapieniem starszych siwków są czerniakomięsaki, czyli rodzaj nowotworów – guzów, które powstają z kumulacji pigmentu, co przekreśla ich przydatność rzeźną.

Jest to fragment artykułu, aby przeczytać pełny tekst zapraszamy do zakupu kwartalnika „Hodowca i Jeździec” Rok V nr 4 (15) 2007 / Rok VI nr 1 (16) 2008.
Pismo dostępne jest w Okręgowych / Wojewódzkich Związkach Hodowców Koni, Biurze PZHK, za pośrednictwem prenumeraty oraz w wybranych sklepach jeździeckich.