lek. wet. Adam Jończyk
Wpływ na ukształtowanie koni małopolskich miały rożne szczepy i rody (jak Shagya, Dahoman, Gidran), wywodzące się od ogierów czystej krwi arabskiej, angloaraby francuskie -pochodzące od przodków czystej krwi arabskiej i pełnej krwi angielskiej- oraz Furioso- Przedświty, których przodkami były głównie ogiery pełnej krwi angielskiej.
Spośród rodów półkrwi angielskiej do najznakomitszych w hodowli austro-węgierskiej należy szczep furioso. Wywodzi się on w prostej linii męskiej od ogiera pełnej krwi angielskiej FURIOSO, urodzonego w 1836 roku w stadzie J. Karolyi na Węgrzech, po importowanym z Anglii Privater i również importowanej Miss Furey. Był to koń o dobrym pochodzeniu. Jego przodkowie należeli do czołowych produktów hodowli angielskiej i stworzyli wielkie rody męskie. Furioso biegał na torze skromnie. W 1841Furioso, jako pięciolatek nabyty został dla węgierskich stadnin państwowych. Krył w stadninach Babolna i Mezohegyes przez 10 lat, aż do końca swojej kariery stadnej. Furioso był ciemnogniadej maści, mocnej budowy, prawidłowo i harmonijnie zbudowany, bardzo szlachetny i odznaczał się doskonałym ruchem. Furioso senior łączony był z klaczami półkrwi angielskiej oraz arabskiej i dał z nimi doskonałe potomstwo. Pozostawił po sobie 95 synów i 81 córek. Wśród synów Furioso seniora wybił się szczególnie Furioso I urodzony w 1844 roku z klaczy arabskiej Assed. Furioso dał później dwie linie radowieckie, wywodzące się od Furioso VI i VII. Drugim synem Furioso seniora, który ugruntował duży ród męski był Furioso X z angielskiej klaczy Trevillam. Po pierwszej wojnie światowej konie furioso rozpowszechniły się poza Węgrami i Austrią- w Czechosłowacji, Rumunii, Polsce, Bułgarii i Jugosławii. W Polsce ogiery furioso stacjonowały głównie w Małopolsce. Najbardziej rozpowszechniła się krew furioso w Nowosądeckim, gdzie występowała głównie z krwią przedświtów.
Wśród licznych szczepów koni półkrwi, jakie wytworzyła hodowla monarchii austro-węgierskiej należą przedświty. Przedświty wywodzą się od znakomitego ogiera pełnej krwi angielskiej PRZEDŚWITA, urodzonego w Cherzelowie w Rzeszowskim w stadzie spółki hodowlanej J. Tarnowskiego i O. Orłowskiego. Przedświt był synem ogiera Knight of the Garter, średniej klasy i klaczy The Jewel, która poza Przedświtem dawała konie mierne i często jałowiła. Przedświt był wysokiej klasy wyścigowej: biegał 32 razy, z czego wygrał 25 gonitw, 3 razy był drugi i raz trzeci. W roku 1876 Przedświt został sprzedany do austriackich stad państwowych i otrzymał przydział do Piber. Jako reproduktor odznaczał się zarówno w pełnej krwi jak i półkrwi, w której stworzył duży ród przedświtów. Z połączenia Przedświta z anglonormandzką klaczą Eclatante urodził się w 1872 roku ciemnogniady ogierek, którego nazwano Przedświt I, który stworzył później własny ród przez swoich synów Przedświty II, III, V, VI i VII. Przedświty poza Austrią były hodowane w Czechach i w Polsce, głównie na terenie Małopolski. Ogiery zgromadzone były głównie w SO Drogomyśl i częściowo w SO Bogusławice. Stosunkowo najwięcej przedświtów – podobnie jak furioso – używano w Nowosądeckim, gdzie krzyżowano je między sobą.
Po drugiej wojnie światowej zgromadzono ogiery furioso i przedświty w PSO Drogomyśl i Bogusławice, a klacze w PSK Łososina Dolna i Okocim w woj. krakowskim. Następnie w wyniku likwidacji SO Drogomyśl i dwóch wcześniej wspomnianych stadnin, ogiery przeniesiono do SO Klikowa a klacze do SK Stubno. W okresie gdy SK Stubno weszło w skład kombinatu rolnego pochodne furioso- przedświtów przeniesiono do SK Prudnik, skąd po dwóch latach powróciły do SK Stubno. Po założeniu w SK Stubno hodowli pełnej krwi, furioso- przedświty zaczęto hodować w SK Kalników. W początkowym okresie dużą rolę hodowlaną odegrały ogiery: Batory (F.VII-6 i Sziloj Furioso po F.XXIII-8), Furioso XV-8 Bar po F. XV i F.V-1 po F.V, Furioso XV-53 Double po F.XV, Feddan po F.XV-8 Bar, dwaj synowie og. Feddan, ogiery Druzus i Okół, dwaj synowie ogiera P.VIII ogiery Przedświt VIII Sim i Przedświt VIII-21 Tłumaczowski, Przedświt II Wranik po Przedświt II, a na początku lat osiemdziesiątych ogiery Przedświt XIII-4 po P.XIII i Furioso XXXIX – 16 po F.XXXIX. W celu dolewu krwi użyto w hodowli furioso- przedświtów takich ogierów pełnej krwi jak: Trojnat, Everest, Polonez, Sotis, Gwadar, Oltis, Cyborg a obecnie Sexman. W hodowli furioso- przedświtów stosowano również dolew krwi angloarabskiej przez ogiery Amban xxoo, Bawar, Etap, Lukan xxoo, Attis xxoo, Jar, Aragon xxoo i Grey. Wśród ogierów pełnej krwi wyróżniły się Everest poprzez swojego syna og. Estop od kl. Estella po P.II Wranik oraz wnuka og. ELIKSIR od kl. Egzotyka po Okół. Ogier ten pozostawił w hodowli tak cenne matki jak Galia od kl. Gabila po Bao d’Orillars sf, która dała do hodowli trzech synów, a mianowicie Galon po P.XIII-4, Gajusz po Elam i Ganges po Leandro hol. Kolejna córka ogiera Eliksir, która miała większe znaczenie hodowlane to klacz Opaka od kl. Opoka po Sotis xx. Matka trzech ogierów Opium po Eksport, Opus po P.XIII-4 i Opar po Rancourer NBPS. Wszyscy trzej przejawiali uzdolnienia skokowe. Trzecia córka ogiera Eliksir, która zaznaczyła się w hodowli to Fanfara od kl. Fatamorgana po Odłam, dała do stad ogierów dwóch synów: Faktor po Eksport i Fart po P.XIII-4. Ogier Sotis xx w hodowli zaznaczył się szczególnie ogierem EDREDON od kl.Egonda po Batory, którego córka kl. Dryssa jest matką ogierów Drakon po Jam i Drozd po Grey. Druga córka ogiera Edredon kl. Grana od kl. Gratka po Bao d’Orillars sf pozostawiła w hodowli ogiery Grosz po Rancourer NRPS i Grand po Dresk. Z córek ogiera Sotis xx wyróżniły się Łucznia od kl, Łyżwa po Bawar dała ogiery Łuniniec po Eksport i Łuk po P.XIII-4 oraz kl. Emfaza od kl. Empiria po P.II Wranik, matka ogierów Emeryk po Eksport i Ems po P.XIII-4. Ogier Gwadar xx zaistniał w hodowli furioso- przedświtów przez swojego syna og. EKSPORT od klaczy Erekcja po Okół. Ogier Eksport dał do hodowli aż 11 synów, którzy w zakładzie treningowym i próbach dzielności wykazały się dużą wartością użytkową; średnia 87,56 punktów w próbie dzielności wystawia im ocenę bardzo dobrą. Córka ogiera Eksport kl. Czatownia od kl. Czata po Kuraż dostarczyła do hodowli dwóch synów Czarlston po Czubaryk xx i Czambuł po P.XIII-4.
W grupie ogierów angloarabskich najlepszy wynik hodowlany osiągnął ogier Amban xxoo (Maciek xx i Amethyste xxoo po Pinceau xx) poprzez dwóch synów Armana i Jama, Ogier ARMAN od kl.Armide po F.XV-53 Double dał trzy wyróżniające się w hodowli córki: Klika, Elma i Drina. Klacz Klika od kl. Kotka po Batory w hodowli miała dwóch synów Klan po Jar i Klif po Jam, Klacz Elma od kl. Ekipa po Feddan wyróżniła się trzema synami Elgon i Elam po Jam oraz Elpenor po Eksport. Wszystkie trzy wyróżniły się dużą wartością użytkową w próbie średnia 87,75 punktów z oceną bardzo dobrą, z których og. ELAM był użyty jako czołowy w SK Kalników. Wybitna hodowlanie kl. Drina od kl. Dranatka po Trojnat xx zasłużyła się w hodowli czterema synami, w tym trzema rodzonymi braćmi synami ogiera P.XIII-4: Drogocin, Drinck i Dresk o wybitnej wartości użytkowej; średni wynik próby dzielności 93,0 punkty. Wynik próby dzielności ogiera Dresk jest do dzisiaj niepobitym rekordem krajowym w metodzie punktowej, wynoszącym 98,08 punktów na 100 możliwych. Ogier Dresk daje potomstwo bardzo łatwe w pracy o dużej jezdności. Czwarty syn klaczy Drina to og. Drabik po Aragon xxoo sprzedany do Niemiec, gdzie po zdaniu próby dzielności na drugim miejscu w ZT Marbach został użyty jako reproduktor w niemieckiej hodowli koni półkrwi. Drugim synem ogiera Amban xxoo o dużym znaczeniu hodowlanym był og. JAM od kl. Jamielina po P.VIII-2l Tłumaczowski, który w hodowli zaznaczył się pozytywnie dzięki swojej córce Juta od kl. Jurna po Chlor. Klacz Juta to matka czterech synów o dużych walorach wierzchowych. Wśród nich ogiery Jurand i Judym to synowie ogiera P.XIII-4. Junak jest po Aragon xxoo a og. Jung jest synem ogiera Dresk.
W ostatnich latach łączono furioso- przedświty również z ogierami ras zagranicznych o uzdolnieniach sportowych, co dawało pozytywne efekty. W latach 1984 – 1997 poddano w ZT Kwidzyn próbie dzielności 78 ogierów pochodnych furioso- przedświtów, które uzyskały w próbie średni wynik dla całej stawki 85,14 punktów- co wystawia im ocenę bardzo dobrą. Pochodne furioso- przedświtów zaistniały również w sporcie. W ujeżdżeniu największe sukcesy odniosły wał. Kapitol po P.XIII-4 i Kantala po Druzus oraz wał. Erb po Polonez xx i Egzotyka po Okół. W skokach wyróżnili się synowie ogiera Ererest xx wał. Arendarz od kl, Arnświta po P.II Wranik i wał. Belweder od kl. Beatrice po P.II Wranik. Klacz Danisa po Sotis xx i Dantyjka po Feddan. Wałach Gwar po Palonez xx i Gwarancja po Bawar oraz Opium po Eksport i Opaka po Eliksir. W WKKW najlepsze wyniki osiągnął wał. Kadryl po Polonez xx i Kokotka po F.XV-54 Double a Mistrzem Polski koni 5 letnich w tej konkurencji jest og. Egzemus po Dryblas i Egzema po P.XIII-4.
Obecnie konie małopolskie pochodne furioso- przedświtów są hodowane wyłącznie przez hodowców prywatnych. Na terenie działania OZHK w Krakowie centrum ich hodowli to powiat Nowy Sącz, a do czołowych hodowców należą Stanisław Chomiczewski, Jan Górski, Andrzej Woda oraz Technikum Rolnicze w Nawojowej. Drugim prężnym ośrodkiem hodowli furioso- przedświtów jest teren działania OZHK Rzeszów, gdzie do znaczących hodowców należą Michał Sapiecha, Stanisław Procajło, Andrzej Jagodziński, Maria i Andrzej Bieńko, Jan Zuber oraz Józef Hubert Pekaniec SK „Kalników”, który korzysta z doradztwa Józefa Pekańca, hodowcy o dużej wiedzy i doświadczeniu. Obecny materiał hodowlany klaczy małopolskich w typie furioso- przedświtów według opinii Kierowników OZHK w Krakowie i Rzeszowie jest dobry. Hodowcy mają do dyspozycji dostateczną liczbę reproduktorów. Dla zachowania typu mogą korzystać z synów ogiera Przedświt XIII-4 takich jak: Dresk, Drinck, Judym i Mogun. Do wykorzystania hodowlanego są jeszcze ostatni synowie Jama ogiery Bromir i Elgon oraz wnuk Big Bend po Elam, synowie ogiera Dresk ogiery Jung i Grand. Z synów ogiera Furioso XXXIX-16 czynny w hodowli pozostał jedynie ogier Estończyk od kl. Esterka po Okół. Do wykorzystania w hodowli celem dolewu krwi są ogiery o rodowodach zaawansowanych w krew, do których należą: Harun I ciemnogniady po Harun xx, który jest wnukiem światowej klasy wyścigowca ogiera Behistoun. Matka ogiera Harun I kl. Przedświt XIII-34 jest córką ogiera Przedświt XIII. Jarosz gniady po Eksport i Jagoda po Oltis xx, zinbredowany na ogiera pełnej krwi Aquino. Mores ciemnogniady po Frombork xx i Przedświt XIII-40 po P.XIII. Ogier Mores trzykrotnie w próbie dzielności uzyskał maksymalną ocenę 10 punktów za skoki luzem, parkur i kros oraz kasztanowaty Junak przedstawiany wcześniej. Z ogierów pełnej krwi angielskiej godny użycia jest gniady Czarownik (Freedoms Choice i Czeggera) wł. SO Klikowa. W lutym do testu 100 dni zakwalifikowano 9 ogierów pochodnych furioso- przedświtów, co pozwoli uzupełnić stan reproduktorów małopolskich typu furioso- przedświt. Większość tych ogierów jest zaawansowana w krew, posiadają dobry ruch, średnią bonitacją 78,8 punktów i średnie dane biometryczne. 165,5-195,3-20,7.
Konie typu furioso – przedświty jako jedyne w rasie małopolskiej nie mają „strategicznej państwowej stadniny” ale powinny być objęte strategią hodowlaną Państwa.
lek. wet. Adam Jończyk
Pomorski Związek Hodowców Koni
