Etapy szkolenia w jeździectwie metodą LTAD

Grażyna Hucz

Wiele kursów dla instruktorów w Polsce coraz lepiej przygotowuje do pracy pod względem merytorycznym. Mamy spory dostęp do informacji, wiemy, czego uczyć i jak to powinno wyglądać. Problem pojawia się na ujeżdżalni, często po skończonym kursie instruktorzy zostają pozostawieni sami sobie. Dobrze jeśli mają w klubie instruktora, na którym mogą się wzorować, niestety często pracują samodzielnie, bez nadzoru.

Instruktorzy z reguły działają instynktownie i choć wyczucie także jest ważne u trenera, to wiedza jak i według jakiego systemu pracować, znacznie zwiększa efektywność. Brytyjska federacja jeździecka opracowała metodę LTAD, w której jasno naszkicowano plan szkolenia jeźdźców. Podzielono go na trzy etapy, z których każdy odpowiada określonemu poziomowi rozwoju zawodnika i jasno określa jego pryncypia:

1. Nauka i trening, aby jeździć
2. Nauka i trening, aby startować
3. Nauka i trening, aby wygrywać.

Nauka i trening, aby jeździć

Krok 1: FUNdamenty (fun – zabawa) i trening uczący jeździectwa
Filozofia: bezpieczeństwo – radość – nauka
Wiek jeźdźca / okres trwania: 6 do 12 lat / ok. 6 lat
Charakterystyka jeźdźca: jeździec rozwijający się
Nad czym pracujemy: podstawowe umiejętności jeździeckie: równowaga – zaufanie – wyczucie – harmonia – empatia – zainteresowanie – zabawa – kontrola konia, by go zatrzymać, ruszyć, zakręcić – szacunek dla koni
Opis programu: dobrze zorganizowany, promujący sport i aktywność fizyczną przez cały rok, interdyscyplinarne podejście, rozwój ogólnej motoryki i elementów technicznych stanowiących podstawę umiejętności jeźdźca, prowadzący do przygotowania i ugruntowania umiejętności jeździeckich. Obejmuje okres tzw. przemyślanej zabawy.

Celem tego etapu jest opanowanie podstaw. Fundamentem jest bezpieczne i pewne dążenie do maksymalnego rozwoju umiejętności motorycznych. To krytyczny okres pod względem rozwoju tych umiejętności. To również inwestycja w przyszły rozwój plus praca nad neutralną, symetryczną postawą w ruchu, gwarantującą, że w przyszłości dalsza praca techniczna będzie oparta na solidnym fundamencie umiejętności jeździeckich. Doprowadzi to do zmniejszenia lub wyeliminowania potrzeby prowadzenia szkoleń naprawczych w późniejszym etapie. Również ważny w tej fazie jest rozwój koordynacji, orientacji przestrzennej, zwinności i elastyczności.
Wprowadzenie jeźdźca do sportu jeździeckiego powinno mieć charakter interdyscyplinarny, pomagający zawodnikowi rozwijać się wszechstronnie. Praca powinna być dla jeźdźca ciekawa i zabawna, promować szkolenie z wykorzystaniem gier i zadań, które rozwijają ciekawość i chęć poszukiwania. Powinna koncentrować się na zwiększeniu u jeźdźca zdolności do kontrolowania prędkości i kierunku jazdy. Dzieci powinny być zapoznawane z zasadami etyki sportu. Należy poświęcić dużo uwagi rozwijaniu wyczucia, rytmu, harmonii i szacunku dla koni. Już pierwsza część powinna koncentrować się na znajomości koni oraz budowie zaufania i empatii między jeźdźcem a koniem oraz na podstawowych zasadach dbałości o koński sprzęt. Na początku tego etapu jeździec powinien mieć około 10 godzin aktywności fizycznej na tydzień, co obejmuje 2-4 godziny działań związanych z jazdą i 6-8 godzin zajęć ogólnorozwojowych. Pod koniec pierwszego etapu należy stopniowo zwiększać częstotliwość uczestnictwa w konkursach i zawodach. Celem jest wprowadzenie zawodników do konkurencji.
Taka aktywność powinna koncentrować się na zabawie i nauce przez pozytywne doświadczenia, a także oswajać młodych jeźdźców zarówno z sukcesami, jak i porażkami. Odniesione sukcesy pozwolą budować pewność siebie i zachęcą do odkrywania i rozwijania nowych umiejętności, natomiast niepowodzenia powinny uczyć wytrwałości i wyciągania wniosków z porażki. W obu przypadkach ważna jest reakcja osoby odpowiedzialnej za młodego jeźdźca. Obydwie sytuacje powinny być przedstawione pozytywnie, jako rozwój dalszych możliwości. Doświadczenia treningowe i startowe powinny wspierać rozwój zarówno konkurencji, jak i współpracy między młodymi zawodnikami oraz pomagać w utożsamianiu się z częścią większego środowiska. Również obserwując sukcesy kolegów z drużyny, z którą się identyfikuje, zawodnik rozwija pewność siebie. W tym aspekcie warto zachęcać do większego wysiłku także rodziców i trenerów (tab).
Na wczesnym etapie szkolenia należy ponadto:

• unikać przeciążania kręgosłupa (nadmiar kłusa)
• pamiętać o rozgrzewce na początku treningu
• stopniowo wzbogacać proponowane sytuacje (spacery, parkury) i zwiększać trudność gier
• tłumaczyć lub pokazywać ruchy, stojąc naprzeciwko dziecka – to bardzo przydatne podczas pracy z grupą
• dawać dziecku odpowiedzialne zadania, np. prawidłowe czyszczenie kuca, zajęcia w siodlarni (sprzątanie, sprawdzanie stanu sprzętu, czyszczenie sprzętu)
• uczyć dziecko pomagać przy rozkładaniu i składaniu sprzętu do gier
• podczas lekcji premiować sytuacje, podczas których dziecko może samodzielnie się poruszać i kierować koniem; nie stosować wyłącznie jazdy w zastępie
• pobudzać wyobraźnię, szukać nowych pomysłów na gry, parkury, spacery, organizować różne klubowe imprezy
• korzystać z dążności dziecka do prawidłowego wykonania zadania, aby doskonalić technikę jazdy; nie można przesadzać – dla dziecka właściwy odruch oznacza odruch skuteczny, a nie książkowy
• zawsze tłumaczyć sens zadań i oczekiwania (dlaczego taka pozycja, a nie inne, dlaczego taka reguła BHP)
• premiować początek samooceny w odniesieniu do błędów i sukcesów i uczyć oceny poprawności wykonywania zadań przez obserwację ruchów rówieśników – oczywiście pod ścisłą kontrolą pedagogiczną
• premiować postępy, nie uwypuklać niepowodzeń
• można stosować gry wyczynowe, ale zmieniając ich warunki tak, żeby dać szansę na wygraną każdemu dziecku; lepiej stosować klasyfikację ekip, a nie indywidualną (jest mniej karcąca)
• nie przesadzać ze współzawodnictwem, dziecko szybko się spala, korzystne są egzaminy typu odznaki jeździeckie
• od czasu do czasu pokazać swoje umiejętności na koniu i wykorzystać to w szkoleniu (jeżeli postępuję tak, koń postępuje w taki sposób); przypominać znane zachowania, aby dzieci mogły wydedukować odpowiedź na nową sytuację
• ułatwiać szkolenie przez odkrywanie nowych sytuacji, gdy dziecko samo musi odnaleźć właściwe reakcje; zwracać uwagę, by te sytuacje dopasować do możliwości dziecka
• przekazywać wiedzę w sposób dynamiczny, serdeczny, stopniowo wprowadzać terminologię jeździecką, aby rozszerzyć słownictwo – przedmioty, sprzęt, części ciała kuca
• odkrywać przyrodę, świat zwierzęcy; wykorzystywać zdarzenia w klubie (np. opieka weterynaryjna) do poszerzania wiedzy
• można już werbalnie tłumaczyć trasę parkuru (chyba że jest bardzo skomplikowany, wtedy trzeba go przejść)
• dać dzieciom możliwość samodzielnego opracowania trasy parkuru
• projektować razem z dziećmi następną lekcję
• w przypadku dłuższych zajęć (30-45 min) dziecko może skoncentrować się na jednym zadaniu nie dłużej niż 10 minut, a w przypadku gier i zabaw – 20 min.

Nauka i trening, aby startować

Filozofia: bezpieczeństwo – zadowolenie – nauka
Wiek jeźdźca / okres trwania: 12 do 16 lat / ok. 4 lat
Charakterystyka jeźdźca: jeździec kompetentny
Nad czym pracujemy: opanowanie jazdy konnej – rozumienie koni i ich fizjologii – rozwój
Opis programu: periodyzacja programu tak, by doprowadzić do zrównoważonego rozwoju umiejętności jeździeckich i zawodniczych

Cel tego etapu jest dwojaki. Po pierwsze ma rozwijać indywidualność zawodnika, a po drugie pielęgnować w nim zamiłowanie do sportu i chęć dalszego rozwoju. Wymaga to ciągłego rozwoju i doskonalenia umiejętności jeździeckich. Nadal należy podkreślać interdyscyplinarne podejście do jazdy. W trakcie tej fazy szkolenia trzeba uwzględnić aktywności i zadania, które mają na celu jak najskuteczniejsze przeniesienie umiejętności z treningu na zawody, przy jednoczesnym promowaniu zrównoważonego podejścia do rozwoju zarówno umiejętności jeździeckich, jak i startów w zawodach. Szkolenia w coraz większym stopniu koncentrują się na budowaniu świadomości i wrażliwości jeźdźca. Zawodnik rozwija wiedzę i zrozumienie, jak koń powinien pracować w prawidłowej równowadze, rytmie i postawie; jak rozwijać konie przez trening, a także w jaki sposób planować starty i jeździć konkursy. Jeździec pracuje nad zadaniami promującymi doskonalenie percepcji, czytanie parkuru i czworoboku.
Należy zwracać szczególną uwagę na rozwój siły, wytrzymałości, szybkości i elastyczność. Dzięki takiemu podejściu unikniemy sytuacji, w której ograniczenia w tych obszarach utrudnią lub nawet uniemożliwią rozwój. Niesłychanie ważne jest dopasowanie aktywności do danej sytuacji i poziomu umiejętności potrzebnych do rozwijania jazdy konnej. Jeźdźcy, jak wszyscy sportowcy, muszą być odpowiednio przygotowani fizycznie i emocjonalnie, by sprostać szczególnym wymaganiom konkursu, a co za tym idzie – pracować nad doskonaleniem techniki jazdy. Szczególną uwagę należy zwrócić na rodzaj i liczbę zawodów i dopasować je indywidualnie do każdego zawodnika, opierając się na ocenie poziomu umiejętności i dojrzałości. Podczas treningów i zawodów wiele uwagi należy poświęcać rozwojowi świadomości jeźdźca oraz monitorowaniu stanów emocjonalnych zawodnika i konia. Jest to okres nauki rozpoznawania, jak stany emocjonalne, psychiczne i fizyczne przed, w trakcie i po treningu wpływają na wyniki pracy.

Nauka i trening, aby wygrywać

Filozofia: bezpieczeństwo – satysfakcja – wyniki
Wiek jeźdźca/ okres trwania: 16 do 21 lat, powyżej 21 lat / do końca trwania kariery
Charakterystyka jeźdźca: jeździec ukształtowany, zawodnik
Opis programu: 16-21 lat – specyficzne umiejętności startowe, jeździeckie umiejętności treningowe, przygotowanie do zawodów, samodyscyplina; powyżej 21 lat – ekspert zawodniczy, ekspert startowy, ekspert treningu konia

Celem pierwszej części tego etapu jest dalsze doskonalenie podstawowych umiejętności jeździeckich, aż do nauki zachowań w konkretnych sytuacjach oraz optymalizacja przygotowania fizycznego. W drugiej części praca polega na konkretnym przygotowaniu do najważniejszych zawodów i na utrzymaniu wysokiej jakości wykonania zadania. Utrzymanie sprawności fizycznej, podobnie jak zdolność jeźdźca do obierania takiej taktyki jazdy, która będzie oparta na analizie mocnych i słabych stron zarówno jego, jak i konia, są kluczowe dla tego etapu. Najistotniejsza jest zdolność adaptacji i indywidualizacja treningu. Etap ten ma na celu maksymalizację umiejętności działania w specyficznych sytuacjach. Należy położyć nacisk na rozwój jeźdźca, zdobywanie doświadczenia na międzynarodowych zawodach. Zawodnicy powinni rozwijać umiejętność doprowadzania do dobrej formy zarówno siebie, jak i konia i nauczyć się utrzymywania tego poziomu. Jeździec powinien codziennie angażować się w pracę nad sobą w duecie z koniem i bez. Fizyczne, psychiczne i techniczne przygotowanie powinno być zindywidualizowane. Coraz więcej treningów powinno koncentrować się na konkretnych umiejętnościach jazdy i umiejętnościach startowych, które rozwijają się wraz ze wzrostem ilości czasu spędzonego na treningach, na zawodach i podczas nauki koni. Możliwość szkolenia i przygotowania koni do konkurencji jest kluczowym celem późnej części tego etapu. W ostatniej fazie szkolenia (zwyciężanie) znaczenia nabiera fizyczna i psychiczna presja związana z brakiem równowagi między jeźdźcem i jego poziomem wytrenowania, a możliwościami i umiejętnościami koni.
Kolejnym problemem są podróże i długie okresy z dala od domu, a także rozpoczynający się okres pracy zawodowej i zakładania rodziny. Na początku tego etapu pomocna może być obserwacja stylu życia bardziej doświadczonych zawodników, nauka zarządzania czasem i podejmowania decyzji w sytuacji, gdy występuje sprzeczność interesów. Niezbędne jest też ustalenie celów i priorytetów, mających wpływ na rozwój jeźdźca i ukierunkowujących jego zaangażowanie. Odrębnym, niezwykle istotnym czynnikiem jest wsparcie nie tylko rodzin i szkoleniowców, ale też pozyskiwanie sponsorów, odpowiednich koni, zapewnienie zawodnikowi niezbędnego, wielodyscyplinarnego zespołu: weterynarz, psycholog, rehabilitant itp. Nacisk należy położyć również na wsparcie medyczne i regenerację.
Pod koniec tego etapu nadal ważną kwestią pozostaje odpowiednia ilość treningów. W planach treningów i startów należy uwzględnić fakt, że maksymalny wysiłek nie może utrzymywać się przez dłuższy czas zarówno u konia, jak i jeźdźca. Plan powinien więc uwzględniać wprowadzenie okresów rewitalizacji jeźdźców i koni, by mogli startować na najwyższym poziomie. Coraz więcej czasu jeździec może poświęcać szkoleniu koni lub własnej pracy trenerskiej. Optymalny plan powinien uwzględniać te oczekiwania, nie pomijając jednocześnie zasadniczego celu, jakim jest u dział i wygrywanie w najbardziej prestiżowych zawodach. Na koniec, w celu utrzymania motywacji, ważne jest, aby stworzyć środowisko, w którym jeździec dostrzega, że korzyści wynikające z dalszego zaangażowania przewyższają jego koszty lub korzyści płynące z rozwiązań alternatywnych. Jeździec powinien mieć jasne cele, jasność roli, autonomii. I być otoczony zaufanymi i wiarygodnymi osobami.
Pod koniec tego etapu, powinno się położyć nacisk na motywację do dalszego zaangażowania i aktywności fizycznej oraz rozwój umiejętności zawodnika w roli szkoleniowca przekazującego swoją wiedzę innym.