Małgorzata Sieradzan
Ślady dotkliwej ingerencji człowieka w środowisko naturalne widoczne są wokół nas na co dzień. Konsumpcyjna gospodarka bezmyślnie niszczy przyrodę i krajobraz, a przecież ich ochrona to nie tylko fanaberia garstki zapaleńców, ale w dłuższej perspektywie także realny zysk.
W procesie narastającego zagrożenia ekologicznego z pomocą przychodzą naukowcy, inżynierowie i architekci, także w projektowaniu i budowie stajen dla koni.
Postępująca degradacja środowiska naturalnego, jego zanieczyszczenie i nadmierna eksploatacja jest obecnie jednym z większych zagrożeń naszej cywilizacji. Wyczerpują się konwencjonalne źródła energii, zasypują nas śmieci, postępuje ocieplenie klimatu, w wyniku czego ludzkość może w przyszłości stanąć w obliczu braku wody pitnej i żywności.
Zadaniem ekologii, oprócz rozwiązywania problemów społeczno-przyrodniczych, jest również opracowywanie i wdrażanie w życie metod polepszających kondycję środowiska, a pośrednio również warunków życia ludzi.
Współczesna architektura, kształtująca się w warunkach niebezpiecznie narastającego zagrożenia ekologicznego, coraz silniej jest związana z nurtem prośrodowiskowym. Wizjonerskie projekty pokazują, jak architektura wraz z inżynierią może rozwiązywać ekologiczne problemy przyszłości.
Konieczność przemyślanego korzystania ze środowiska, w sposób niepowodujący jego degradacji, jest głównym kierunkiem działań w realizacji proekologicznych zamierzeń budowlanych. Ekoarchitektura stosuje w nich ekologiczne materiały i energooszczędne technologie.
Polityka zrównoważonego rozwoju
Ochrona środowiska jest jednym z trzech, obok aspektów ekonomicznych i socjalnych, głównych obszarów działań dotyczących zrównoważonego rozwoju światowej gospodarki. Architektura proekologiczna zaś, przez realizację obiektów o optymalnych warunkach zdrowotnych i estetycznych, ma przybliżyć człowieka do naturalnych warunków przyrodniczych, stanowiąc najbardziej zbliżoną do natury część składową środowiska przyrodniczego.
Poprzez formę budynku, jego lokalizację, materiały użyte do budowy oraz sposób ich wytwarzania, zastosowane technologie, sposób ogrzewania czy zarządzanie odpadami zwraca się uwagę na oddziaływanie inwestycji na poszczególne elementy środowiska: krajobraz, wodę, powietrze i glebę.
Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa oraz przesłanki ekonomiczne, wynikające z ciągłego wzrostu kosztów energii, ułatwiają inwestorom również wybór rozwiązań wykorzystujących energię odnawialną. Jej czystość, powszechność występowania oraz niskie koszty eksploatacyjne przemawiają za celowością jej wykorzystywania.
Tradycja i tożsamość
Inwestycje zrównoważone powinny powstawać w harmonii z istniejącym krajobrazem i przyrodą. Architektura powinna zachowywać stworzone wcześniej ponadczasowe wartości związane z tożsamością kulturową, zachowując ich estetykę i charakter. Zachowanie osobliwych, ukształtowanych przez lata cech krajobrazu jest zarazem ochroną miejscowych warunków środowiskowych, jak i niepowtarzalnego charakteru miejsca. Środowisko naturalne odegrało bowiem podstawową rolę w kształtowaniu zabudowy danego regionu, jednocześnie nadając mu swoisty, wyróżniający charakter. Natomiast spośród elementów warunkujących obraz architektury danego obszaru największy wpływ miały niewątpliwie klimat, ukształtowanie terenu, szata roślinna i zastosowane do budowy materiały.
Łączność architektury ze środowiskiem widoczna jest w kształtowaniu brył budynków, ich konstrukcji, w parametrach termoizolacyjnych ścian, w wielkości i rozmieszczeniu okien i drzwi, kształcie dachu czy nawet w wysięgu okapu. Dzięki dopasowaniu budynków do miejscowych warunków naturalnych wytrzymały one próbę czasu, ucieleśniając jednocześnie lokalną kulturę i związek człowieka z przyrodą.
Ładnym przykładem współczesnej interpretacji budowlanych tradycji regionalnych jest główna bryła zabudowy ośrodka jeździeckiego Bolix k. Żywca. Kamienne „przypory” nawiązują do wysokich podmurówek, drewno wprowadzone do elewacji oraz kąty nachylenia połaci dachowych podkreślają spójność z typowymi dla regionu Beskidów cechami architektury.
Wykorzystywanie doświadczeń przeszłych pokoleń w zakresie dostosowania budynków do istniejących warunków przyrodniczych, typowych cech krajobrazu, a także zastanego ukształtowania terenu powinno mieć zastosowanie zarówno w skali pojedynczych budynków, jak i całego zagospodarowania przestrzennego. Przykładem bardzo dobrego wkomponowania w rzeźbę terenu i warunki naturalne jest zabudowa klubu jeździeckiego Wechta k. Rosnówka.
Budynek powstały u podnóża skarpy ośrodka został zbudowany w taki sposób, że z najwyższego jej punktu widać jedynie szczyt dachu. Skarpa stanowi również naturalną osłonę przed wiatrami. Uwzględnienie ukształtowania terenu przy realizacji obiektu dało tu w efekcie harmonię architektury z krajobrazem.
Materiały
Jednym z czynników stanowiących o ekologicznym charakterze budowli są użyte do ich budowy materiały. Skojarzone z naturą, mogą stanowić ekowizytówkę swoich właścicieli.
Najbardziej przyjaznymi ekologicznie materiałami budowlanymi są bez wątpienia drewno, kamień i glina. Fakt, iż są to surowce naturalne, podczas produkcji których nie powstają jakiekolwiek odpady szkodliwe dla środowiska, czynią je bezspornymi liderami w tworzeniu architektury przyjaznej środowisku. Właściwości drewna pozwalają na wszechstronne jego zastosowanie w kształtowaniu poszczególnych części budynku, od konstrukcji po wykończenie wnętrz, pozwalając nadać budowli osobliwy i niepowtarzalny charakter i klimat. Jego walory estetyczne, urok naturalnego surowca oraz bogactwo wzorów pozwalają na realizowanie zarówno bardzo nowoczesnych, jak i stylizowanych projektów. Charakterystyczne dla tego materiału ciepło i barwa mogą tworzyć zaskakujący efekt wizualny również w zestawieniu z zimnymi i surowymi materiałami, takimi jak szkło czy cegła.
Połączenie surowego drewna z dużymi płaszczyznami przeszkleń stworzyło bardzo ciekawy efekt w elewacji i wnętrzach zespołu obiektów Stajni Chojnów k. Piaseczna. Zupełnie inny rezultat osiągnięto za pomocą tych samych materiałów w budynku krytej ujeżdżalni i stajniach klubu jeździeckiego Gostar k. Jeleniej Góry. Te przykłady pokazują, że współczesne hale o dużych rozpiętościach z powodzeniem mogą być budowane z harmonijnie współgrających elementów drewnianych. Lekkość takich konstrukcji w połączeniu z osobliwością drewna stanowi o ich niepowtarzalności i nowoczesności.
Drewno jest bardzo pięknym, ekologicznym surowcem o wszechstronnym zastosowaniu. Jednak nadmierna eksploatacja jego lokalnych zasobów w przeszłości doprowadzała do nieodwracalnych zmian w środowisku naturalnym. Stało się tak przed wiekami na Wyspie Wielkanocnej, dzieje się obecnie w Ameryce Południowej. Drzewa rosną długo i rzadko można je wykorzystać ponownie. Co innego kamień. Jest naturalnym materiałem od wieków stosowanym w budownictwie. Nowoczesne techniki jego wydobywania oraz obróbki sprawiają, że może być stosowany powszechnie, zarówno w elewacji ścian, pokryciach dachu, na posadzkach czy w wykończeniach wnętrz. Bogactwo faktur i kolorów, uzależnione od jego rodzaju, daje nieograniczone możliwości kształtowania zarówno klimatu wnętrz, jak i formy budynków. Stosowany w budownictwie niektórych regionów Polski, ma związek z dostępnością tego surowca. Dzięki bogatym złożom tego surowca możliwości takie wykorzystano we wspomnianym klubie Gostar na Dolnym Śląsku, sięgając do tradycyjnego i powszechnie stosowanego w tych okolicach sposobu krycia dachów łupkiem.
Kamień to bardzo uniwersalny materiał budowlany. Doskonała harmonia, jaką może tworzyć w zestawieniu z drewnem, szkłem, metalem i innymi materiałami, sprawia, że od najdawniejszych czasów cieszy się niesłabnącą popularnością. Ogromną zaletą jest również możliwość jego powtórnego użycia.
Ciekawym, stosowanym od wieków materiałem budowlanym jest glina. Obecnie na całym świecie sięga się do materiałów zaczerpniętych z ziemi. Modernizowane techniki konstrukcyjne znane od tysiącleci otwierają nowe perspektywy rozwoju budownictwa i kształtowania środowiska. „Budownictwo z ziemi” to konstrukcje wznoszone z ziemi niewypalanej. Dzięki wyeliminowaniu procesu wypalania produkcja tych materiałów nie wymaga dużej ilości energii, a odpady nie powodują zanieczyszczenia środowiska. Nie powodują jego degradacji również wyeksploatowane i zniszczone konstrukcje. Wielką zaletą „materiałów z ziemi” jest ich plastyczność, pozwalająca na kształtowanie indywidualnych, zróżnicowanych form bryły i detali.
Integracja ze środowiskiem
Elementem sprzyjającym wytwarzaniu dobrych warunków bioklimatycznych są rośliny. Właściwe ich rozplanowanie i dobór sprawiają, że pełnią jednocześnie funkcję dodatkowego bufora cieplnego – stanowią ochronę przed wiatrem i opadami atmosferycznymi. Zimą, pozbawione liści, pozwalają na przenikanie ciepła słonecznego, a latem zapobiegają nadmiernemu nasłonecznieniu. Roślinność dopełniająca architekturę stanowi już nie tylko element estetyczny, ale pełni funkcje bioklimatyczne i izolacyjne, nadając jej nowe znaczenia. Budynki zintegrowane z zielenią powinny tworzyć wzajemną całość.
W architektonicznych rozwiązaniach proekologicznych dobrą propozycją jest stosowanie ogrodów zimowych. W okresie zimowym zmniejszają one straty ciepła z budynku, natomiast wiosną i jesienią stanowią źródło ciepłego powietrza. Są jednocześnie ciekawym akcentem architektonicznym, stanowiąc harmonijne połączenie wnętrza budynku z otoczeniem. Wprowadzona tam roślinność wzbogaca budynek w tlen i poprawia mikroklimat, tworząc ze szklanymi ścianami przyjazne człowiekowi, komfortowe środowisko wnętrza.
W rozwiązaniach architektoniczo-krajobrazowych integrujących architekturę z przyrodą ważną rolę odgrywają „zielone dachy”. Liczne zalety takiego przekrycia zostały już dawno sprawdzone w tradycyjnej zabudowie skandynawskiej. Nie tylko zapewniają dobrą izolację budynku, ale również tłumią hałas, filtrują zanieczyszczenia i co najważniejsze – oddają naturze to, co zostało zabrane pod budowę, stanowiąc przykład harmonijnego wpisania w środowisko naturalne.
Obecne jednym z kierunków światowego budownictwa ekologicznego jest budowla zagłębiona w ziemi, płynnie wtapiająca się w otaczającą przyrodę. Budownictwo izolowane ziemią charakteryzuje się dwiema zasadniczymi zaletami: niskimi kosztami i zminimalizowanym oddziaływaniem na środowisko. Tego typu rozwiązanie, zwłaszcza w połączeniu z „zielonymi dachami”, może stanowić ekoalternatywę dla tradycyjnego budownictwa naziemnego.
Energooszczędne tendencje
Ekologia w budownictwie i architekturze kojarzona jest przede wszystkim z oszczędnością energii. Postępujący na przełomie XIX i XX wieku dynamiczny rozwój techniczny spotęgował niebezpieczne dla środowiska zanieczyszczenia pochodzące ze spalania konwencjonalnych paliw, takich jak węgiel, ropa naftowa czy gaz. Ponadto zagrożenie ograniczoności złóż tych bogactw powoduje intensywne poszukiwania systemów alternatywnych w zakresie pozyskiwania i przetwarzania energii.
Świadomość ważkości problemu przejawia się w coraz częstszym stosowaniu energii ekologicznie „czystej” z odnawialnych źródeł, jak słońce, wiatr i woda oraz energia geotermiczna. Położenie budynku i otwartość na słońce, wykorzystanie kolektorów słonecznych czy baterii fotowoltaicznych jako dodatkowych źródeł energii cieplnej to jedne z rozwiązań architektury proekologicznej. Przykłady zastosowań takich systemów są obecne również w budownictwie związanym z końmi. Do najbardziej popularnych należą niewątpliwie kolektory słoneczne, wykorzystywane do wspomagania ogrzewania i wytwarzania ciepłej wody.
Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa powoduje zmiany w podejściu do energooszczędności powstających obiektów, a ciągły wzrost kosztów energii – zainteresowanie niekonwencjonalną formą pozyskiwania energii i jej oszczędzania.
Projektowanie dla zielonej przyszłości
Realizacje zgodne z zasadami środowiska zrównoważonego oznaczają budowle związane z danym krajobrazem w odniesieniu do lokalnego klimatu i tradycji.
Szanowanie wartości zastanych, dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, dbanie o ich zachowanie i rozwój, dążenie do podnoszenia jakości życia oraz jakości środowiska i otoczenia w sposób nienaruszający ich równowagi należą do reguł kodeksu etyki zawodowej architekta, którą możemy stosować wszyscy – wnosząc tym samym swój wkład w budowanie „zielonej przyszłości”.
Zasada ta jest szczególnie ważna w tworzeniu architektury z założenia związanej z naturą, czyli architektury związanej z końmi. Cieszy fakt, że w realizowanych obecnie w naszym kraju przedsięwzięciach związanych z tą domeną idea ta jest coraz częściej stosowana.
