Drożdże paszowe – wartościowy dodatek

Tekst: mgr inż. Marcin Różewicz,
mgr inż. Krystyna Jakubowska,
dr inż. Karol Kaszperuk

Obserwowany na przestrzeni wielu lat rozwój nauk rolniczych w zakresie hodowli i żywienia zwierząt pozwala na znaczący postęp i wdrażanie wciąż nowych rozwiązań. Dbałość o jakość i zbilansowanie dawek paszowych z uwzględnieniem potrzeb zwierząt, zaowocowała licznymi i innowacyjnymi dodatkami paszowymi o zróżnicowanym składzie. Hodowcy i posiadacze koni często zadają sobie pytanie o efektywność ich stosowania i rzeczywisty wpływ na zdrowie zwierząt. Dotyczy to zwłaszcza tych dodatków, które mają w składzie komponenty nie występujące w naturalnej diecie. Jednym z nich są drożdże, od dawna stosowane w żywieniu wielu grup zwierząt gospodarskich. Coraz więcej dodatków paszowych dla koni także ma w swoim składzie te pożyteczne mikroorganizmy. Choć stosuje się je jako dodatek do pasz od ponad 100 lat, dotychczas nie były szeroko rozpowszechnione w żywieniu koni. Są one dopuszczone do obrotu jako komponent paszowy dozwolony do stosowania w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 68/2013 z dnia 16 stycznia 2013 r. w sprawie katalogu materiałów paszowych. Dlaczego warto wprowadzić je do diety koni i jakie zalety ma ich stosowanie?

Drożdże i ich rodzaje

Drożdże piekarnicze (Saccharomyces cerevisiae) są jednokomórkowymi grzybami, występującymi w warunkach naturalnych we wszystkich środowiskach zawierających węglowodany. Jest to bez wątpienia jeden z mikroorganizmów, którego aktywność biochemiczną ludzie wykorzystywali najwcześniej. Już w starożytności Hipokrates zalecał stosowanie napoju przygotowanego z drożdży, jako preparatu witaminowego i wzmacniającego. Doceniano wiec je jako naturalne źródło uzupełniające niedobory ważnych składników mineralnych. Dopiero po wielu latach zaczęto dodawać je do zaczynu ciast, jako spulchniający dodatek, który nieświadomie łączono z bakteriami kwasu mlekowego w postaci tzw. zakwasu piekarskiego. S. cerevisiae są nieodłączną częścią mikroflory różnych pokarmów i tradycyjnie stosowane w przemysłowych procesach fermentacyjnych (piekarnictwo, produkcja piwa, wina). Stanowią także źródło cennych składników w przemyśle farmaceutycznym (tabletki, preparaty wzmacniające), gdzie wykorzystuje się zarówno drożdże piekarnicze, jak i piwne. W ostatnich dziesięcioleciach dostępne były jako suplementy diety ze względu na wysoką zawartość witamin z grupy B, białek, aminokwasów oraz związków mineralnych, cynku, fosforu, magnezu, selenu i chromu. Są łatwe w hodowli, tanie w utrzymaniu, nietoksyczne i niechorobotwórcze. Obecnie, dzięki znacznemu postępowi w badaniach naukowych i rozwojowi biotechnologii wiemy, że drożdże zawierają m.in. hirudyny (białka o działaniu przeciwzakrzepowym). Żywe drożdże aplikowane są także jako probiotyczny suplement pirogronianu w leczeniu zapalenia okrężnicy, wywołanego przez Clostridium difficile.

Na rynku są dostępne różnego rodzaju produkty farmaceutyczne dla ludzi oraz liczne dodatki paszowe zawierające drożdże, występujące zarówno w formie żywej, jak i martwej. W postaci suszonej są zazwyczaj martwe, a pozyskuje się je jako produkt uboczny różnych gałęzi przemysłu piekarniczego, gorzelniczego i browarniczego. Dotychczas uważano, że głównym celem ich podawania jest dostarczenie białka, ale są one także źródłem witamin oraz mikro- i makroelementów. Żywe drożdże, poza właściwościami, jakie mają drożdże martwe, korzystnie oddziałują na przewód pokarmowy zwierząt. W jego sprzyjających warunkach następuje namnażanie się drożdży oraz produkcja różnych substancji czynnych, m.in. peptydów. W ten sposób wspomagają rozwój symbiotycznych szczepów bakterii celulolitycznych, które mają zdolność trawienia włókna surowego. Dzięki temu następuje usprawnienie pracy przewodu pokarmowego oraz zwiększenie wykorzystanie energii z paszy. Namnożone komórki drożdży są także źródłem aminokwasów egzogennych.

Formę suszoną otrzymuje się z drożdży piwnych. Tak zwana gęstwa drożdżowa jest suszona w wysokiej temperaturze. Sypka postać drożdży znacznie ułatwia ich stosowanie i dodawanie do produktów paszowych, a jednocześnie zapobiega ich psuciu się. Ponieważ jest to produkt uboczny, jego zaletą jest także niska cena. Proces suszenia jest istotny z punktu widzenia zachowania właściwości odżywczych surowca – zbyt wysoka temperatura prowadzi do zniszczenia aminokwasów i witamin. Obecnie wykorzystuje się nowoczesne metody suszenia rozpyłowego lub bębnowego, które pozwalają na zachowanie wysokiej aktywności biologicznej drożdży. Finalny produkt ma jasnobrązowe zabarwienie.

Oprócz szeroko stosowanych drożdży z rodzaju S. cerevisiae, produkuje się także preparaty z drożdżami paszowymi z rodzaju Candida sconttii. Produkuje się je przez zaszczepienie żywych kultur drożdży na materiale roślinnym (śruty zbożowe, otręby) przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze. Odznaczają się one podobnymi właściwościami jak preparaty z udziałem drożdży z rodzaju S. cerevisiae. Mają 43% białka, witaminy z grupy B oraz dość wysoką zawartość aminokwasów (zwłaszcza lizyny i metioniny). Wśród wielu cennych własności podkreśla się ich pozytywny wpływ na wzrost racic i sierści u zwierząt, dzięki wysokiej zawartości biotyny, która jest stosunkowo dobrze przyswajalna.

Specyficzną i bardzo pożądaną grupę, zwłaszcza w żywieniu koni intensywnie trenowanych, stanowią drożdże selenowe. Otrzymywane są z wyselekcjonowanych komórek drożdży S. cerevisiae, które podczas namnażania zostały wzbogacone w selen nieorganiczny i poddane fermentacji tlenowej. W ten sposób w metioninie w miejsce siarki został wbudowany selen – selenometionina (98%) oraz inne selenobiałka. Selenometionina jest najlepiej przyswajalną formą selenu, która pozwala szybko i skutecznie uzupełnić niedobory tego pierwiastka.

Korzyści ze stosowania drożdży

W zależności od rodzaju drożdży oraz ich formy (żywych czy też martwych) mają one zróżnicowany skład i działanie. Zazwyczaj w żywieniu koni praktykuje się dodatki na bazie drożdży, bądź też preparaty wieloskładnikowe z ich udziałem. Pierwszą korzyścią z zastosowania drożdży S. cerevisiae jest wprowadzenie do diety konia cennych substancji odżywczych. W swoich komórkach drożdże zawierają naturalne beta-glukany, mannany, witaminy z grupy B oraz znaczne ilości białka. Ściany komórkowe drożdży mają zdolności adsorpcji mikotoksyn. Atutem stosowania drożdży jest także poprawa smakowitości paszy, co zachęca konie do jej spożycia. Po zastosowaniu preparatów opartych na drożdżach obserwuje się poprawę stanu zdrowia i ogólnej kondycji. Wpływ na to mają właśnie zawarte w drożdżach witaminy z grupy B, w tym biotyna. Pluta i wsp. (2016) podczas swych badań zauważyli szybszą wymianę okrywy, połysk sierści, łatwiejsze rozczesywanie grzywy i ogona, a także poprawę jakości rogu kopytowego u koni otrzymujących preparat drożdżowy.

Skutkiem aktywności żywych kultur drożdży o probiotycznym działaniu jest wyraźna poprawa strawności składników całej dawki pokarmowej, a więc lepsze i efektywniejsze wykorzystanie paszy. Probiotyczne drożdże S.cerevisiae stymulują trawienie włókna i wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów fermentacji. Może on wynikać z oddziaływania na mikroflorę jelitową i pobudzenie aktywności bakterii celulolitycznych. Badania hiszpańskich naukowców wykazały zwiększenie strawności włókna z paszy na skutek dodatku żywych kultur droższy, ale nie stwierdzono przy tym wzrostu wydolności wysiłkowej. Z kolei Jouany i wsp. (2008 i 2009) zastosowali dodatek żywych drożdży do dwóch rodzajów pasz dla koni: diety wysokobłonnikowej opartej na suszonej lucernie oraz drugiej – bogatej w skrobię, na bazie jęczmienia i otrąb pszennych. Wyniki badań pokazały, że dodatek żywych drożdży powoduje szybszy pasaż treści pokarmowej, ale także lepsze wykorzystanie składników, zwłaszcza strawności włókna i skrobi z diety niezależnie od jej składu. Jednak pasza wysokoskrobiowa znacząco obciąża układ pokarmowy koni, a także negatywnie wpływa na proporcje lotnych kwasów tłuszczowych (octanu+maślanu / propionianu). Dodatek żywych drożdży S. cerevisiae, ogranicza zakres niepożądanych zmian w ekosystemie jelit u koni (Medina i wsp., 2002). Żywe drożdże warto także podawać w okresie zimowym, zwłaszcza przy skarmianiu siana gorszej jakości, co udowodnili Morgan i wsp. (2007).

Ponieważ żywe drożdże mają właściwości probiotyczne, próbowano je wykorzystać w łagodzeniu chorób przewodu pokarmowego. Salem i wsp. (2016) stosowali ich dodatek u klaczy quarter horse, które otrzymywały paszę treściwą na bazie mieszanki komercyjnej oraz otrąb pszennych, podawanej w ilości 4 kg i podzielonej na dwie dawki, oraz słomy owsianej do woli. Połowa klaczy otrzymywała 11g/szt. dodatku drożdży, druga połowa stanowiła grupę kontrolną. Badacze stwierdzili lepsze wykorzystanie składników pokarmowych z paszy, w tym większą strawność włókna i białka surowego u klaczy, które otrzymywały drożdże.

Suplementacja drożdży S. boulardii może zmniejszyć stopień nasilenia i skrócić czas trwania zapalenia jelit u koni. Pluta i wsp. (2016) uważają, że zastosowanie preparatu z drożdży piwnych wpłynęło na normalizację układu pokarmowego oraz brak występowania bólów kolkowych. Korzystnym aspektem mającym wpływ na zdrowie koni była też poprawa wskaźników biochemicznych krwi. Po 30 dniach stosowania preparatu drożdżowego zaobserwowano wzrost liczby erytrocytów we krwi. Można więc zalecać preparaty z zawartością drożdży dla koni intensywnie trenowanych lub w okresie rekonwalescencji.

Drożdże selenowe podawane koniom, stanowią efektywne źródło selenu w postaci selenometioniny. Przy ich podawaniu odnotowano także wzrost liczby limfocytów, co może świadczyć o stymulacji systemu immunologicznego. Badania przeprowadzone przez Calamari i wsp. (2009) wykazały, że drożdże selenowe są znacznie efektywniejszym źródłem selenu niż inne substancje. Stosując suplementację selenu w formie nieorganicznej (selenianów) oraz w postaci organicznej selenometioniny, pochodzącej z drożdży selenowych, badacze zaobserwowali szybszy wzrost stężenia we krwi tego pierwiastka przy podawaniu jego organicznej formy. Świadczy to, że jest ona efektywniejszym dodatkiem i źródłem, które pozwala znacznie szybciej uzupełnić niedobory selenu.

W świetle przytoczonych wyników badań naukowych możemy stwierdzić, że warto włączyć do diety koni dodatki paszowe na bazie drożdży.