Jerzy Budny
Trzeciego czerwca 2014 roku minęło 75 lat od otwarcia jednego z ładniejszych i najbardziej funkcjonalnych torów wyścigowych Europy. Wprawdzie po zaledwie trzech miesiącach z powodu wybuchu wojny tor został zamknięty na sześć lat, a wyścigi odbywały się jedynie na torach w Lublinie i we Lwowie, ale od sezonu 1946 do chwili obecnej nieprzerwanie służy hodowcom koni wyścigowych do prowadzenia selekcji hodowlanej, polegającej na wyłonieniu najdzielniejszych osobników.
Prawidłowo skonstruowany program selekcyjny powinien w trakcie dwóch, trzech sezonów wyścigowych dać odpowiedź, które z poddanych próbom koni wyróżniają się tzw. klasą wyścigową, polegającą na łączeniu cech szybkości i wytrzymałości. Konie „klasowe” są najbardziej cenione przez hodowców, gdyż dają duże prawdopodobieństwo przenoszenia cennych cech na potomstwo, a więc gwarantują postęp hodowlany.
fot. z książki „Besson i Demona – zapiski koniarza”
Ze względów hodowlanych pożądany byłby stabilny program selekcyjny, pozwalający na porównywanie wyników poszczególnych koni na przestrzeni wielu lat. Niestety wyścigi podlegają także zmiennym upodobaniom, często zależnym od aktualnych warunków ekonomicznych. W Polsce wyścigi konne organizowane są wg systemu grupowego, polegającego na tym, że zwycięzcy nagród w grupach niższych przechodzą do grup wyższych. Najwyżej w hierarchii wyścigowej znajdują się gonitwy kategorii A, bez ograniczeń czy obciążeń wynikających z przebiegu dotychczasowej kariery poszczególnych koni.
Aktualnie obowiązujący roczny plan gonitw przewiduje rozegranie 18 wyścigów kat. A, z tego 4 dla koni 2-letnich: Ministerstwa Rolnictwa (MR) na dystansie 1400 m, Dakoty – wcześniej Stolicy (Dak) 1300 m, Mokotowska (Mok) 1600 m i Efforty (Ef) 1400 m; 5 dla koni 3-letnich: Derby (D) 2400 m, Rulera (R) 1600 m, Iwna (Iw) 2200 m, Oaks (O) 2400 m i Wiosenna (Wi) 1600 m; a także 9 gonitw o charakterze porównawczym dla koni w różnym wieku: Criterium (Cr) dla 2-letnich i starszych – 1300 m, Wielka Warszawska (WW) 2600 m, St. Leger (L) 2800 m, Kozienic (Koz) 2000 m, Syreny (Sy) 1400 m, Mosznej (Mo) 1600 m, Memoriał F. Jurjewicza – wcześniej Rzecznej (Rz) 1600 m, Krasne (Kr) 2200 m dla 3-letnich i starszych i Prezesa Totalizatora Sportowego – wcześniej Prezydenta lub Prezesa Rady Ministrów (PRM) 2600 m dla 4-letnich i starszych. Wyłącznie dla klaczy przeznaczone są nagrody: Efforty, Wiosenna, Oaks i Krasne, a dla ogierów Mokotowska. Tylko dla ogierów i klaczy zastrzeżone są nagrody Ministerstwa Rolnictwa, Rulera, Iwna i Derby, w pozostałych nagrodach mogą uczestniczyć także wałachy. Taki system pozwala na selekcję zarówno w poszczególnych rocznikach, jak i na porównanie między rocznikami, a także zależnie od płci.
Nie wszystkie z wymienionych nagród były rozgrywane w ciągu całego omawianego okresu, a w odniesieniu do niektórych zmieniały się warunki, np. znaczne skrócenie dystansu czy termin rozgrywania, co może prowadzić do błędnych wniosków przy bezpośrednim porównywaniu zwycięzców.
Kolejną okolicznością, którą należy wziąć pod uwagę, jest liczba koni w danym roczniku poddawana próbom na torze, a więc siła konkurencji do zwycięstwa w głównych nagrodach, co obrazuje poniższe zestawienie:
W całym okresie powojennym jedynym koniem, który utrzymał prymat wśród zwycięzców w kategoriach wiekowych 2-, 3- oraz 4-letnich i starszych, była wybitna klacz Demona xx (Masis – Dziwożona II po San II), urodzona w SK Moszna w 1961 r. Ta wspaniała klacz wyścigowa biegała w wieku 2–4 lat 18 razy, zwyciężając w 14 gonitwach, w tym nagrody: MR, Dak, R, Iw, D, 2 x WW, PRM, St. Leger w Wiedniu i Berlina podczas mityngu w NRD. Dwukrotnie zajęła II miejsce za końmi reprezentacji ZSRR w międzynarodowych gonitwach o Nagrodę Pragi w Berlinie i Nagrodę Warszawy podczas mityngu w Warszawie. W całej karierze tylko raz nie zajęła płatnego miejsca (Nagroda Budapesztu). Trenerem Demony był Stefan Michalczyk, a do sukcesów przyczyniał się dżokej Mieczysław Mełnicki.
W kolebce wyścigów, Wielkiej Brytanii, powstało określenie „koń trójkoronowany”, przysługujący zwycięzcy 3 gonitw klasycznych, do których zalicza się nagrody: 2000 Gwinei na dystansie 1 mili, Derby – 1½ mili i St. Leger – 1¾ mili. W warunkach polskich odpowiednikiem tych gonitw są nagrody: Rulera, Derby i St. Leger. Co prawda nasz St. Leger od 1987 r. został otwarty także dla koni starszych, ale dotychczas nie zdarzyło się, aby nagrodę tę wygrał derbista z lat ubiegłych. W okresie powojennym potrójną koronę zdobyło 11 koni, nic więc dziwnego, że przede wszystkim wśród tych zwycięzców należy upatrywać koni wybitnych, zwłaszcza gdy do sukcesów w gonitwach klasycznych w wieku 3 lat dodać ważniejsze zwycięstwa w gonitwach dla dwulatków, porównawczych czy międzynarodowych.
Ujmując chronologicznie, potrójną koronę zdobyły następujące konie: og. Ruch – 1948, og. Solali – 1961, og. Dipol – 1972, og. Czerkies – 1974, og. Krezus – 1989, og. Mokosz – 1992, kl. Dżamajka – 2000, og. Dancer Life – 2002, og. Dżesmin – 2005, og. San Moritz – 2007 i og. Intens – 2011. Z wymienionych na szczególne wyróżnienie zasługuje Dżamajka po Juror i Dżamira po Rutilio Rufo, ur. w 1997 w SK Widzów. Klacz ta zadebiutowała na torze jako 2- letnia w połowie września, nie uczestnicząc w ważniejszych gonitwach dla 2-latków. Wielką klasę pokazała w wieku 3 lat, wygrywając we wszystkich siedmiu startach z orzeczeniem sędziego na celowniku w nagrodach: R – pewnie, Iw – łatwo, D – dowolnie, O – pewnie, L – łatwo i WW – pewnie. Jako 4-letnia startowała w czterech wyścigach, wygrywając nagrody: Golejewka, Kozienic i Wielką Nagrodę Słowacji w Bratysławie. Jedynym niepowodzeniem zakończył się występ w Hamburgu, gdzie w gonitwie Hansa Preis (G2) nie zajęła płatnego miejsca. Ogółem biegała w wieku 2–4 lat 13 razy, zwyciężając w 11 gonitwach, do których była przygotowywana przez trenera Bogdana Strójwąsa, a dosiadana – z wyjątkiem debiutu pod dż. Emilem Zachariewem – przez dż. Tomasza Dula.
W konkurencji na torze krajowym bardzo dobrze wypada og. Krezus po Pyjama Hunt – Kresyda po Dersław, ur. 1986 w SK Golejewko, który jako 2- i 3-latek startował w 10 wyścigach, odnosząc 8 zwycięstw. Były to nagrody Budapesztu, R, D (rekordowy czas 2’28”) i L. W nagrodach MR i Iw zajął II miejsce. Za granicą zwyciężył w nagrodzie Moskwy na mityngu w Berlinie, natomiast start w International Siemens Trophy w Monachium zakończył się porażką. W końcu sezonu 3-letni Krezus został wydzierżawiony do RFN i biegał jeszcze w Belgii w Gr. Hcp Internationale de Serrebeck, zajmując V miejsce. W wieku 4–5 lat biegał na torach niemieckich 23 razy bez wygranej, ale zajmując płatne miejsca, m.in.: II w Geno Europa Preis (G1) w Kolonii za wybitnym niemieckim og. Mondrian, oraz IV w Aral-Pokal (G1), Idee Hansa Preis (G2), Grosser Preis der Dortmunder Wirtschaft (G3), a także w Robert Pferdmenges-Rennen. Trenerem Krezusa w Polsce był mgr Mirosław Stawski, a dosiadał go dż. Tomasz Dul.
Kolejnym wyróżniającym się zwycięzcą potrójnej korony był og. Dipol po Antiquarian – Dostojna po Aquino, ur. 1969 w SK Widzów, który w wieku 2–4 lat biegał 17 razy, zwyciężając 9 razy. Wygrał także nagrody Iw i WW, a w głównych nagrodach międzynarodowego mityngu o Puchar Kongresu był II w Moskwie i III w Warszawie, także III miejsce zajął w nagrodzie Moskwy traktowanej w ramach Kongresu ds. Hodowli i Prób Dzielności Koni KDL jako Interderby. Trenerem tego konia był Józef Paliński, a dosiadał go głównie dż. Stanisław Dzięcina.
Bardzo dobrą, aczkolwiek krótką karierę wyścigową miał także og. Solali po Skarb – Solina po Aventin, ur. 1958 w SK Kozienice. Biegał jako 2- i 3-letni 11 razy, zwyciężając w 8 wyścigach, w tym w nagrodach: MR, R, Iw, D, L oraz Sofii podczas mityngu międzynarodowego w Warszawie. Zajmował także dwukrotnie II miejsce na mityngu w Moskwie w nagrodach Bratysławy i Diospuszty. W wieku 2 lat trenerem Solalego był dr Aleksander Falewicz, a w wieku 3 lat mgr Mirosław Stawski. Jako 2-latka dosiadał go pr. dż. Muth i dż. Jerzy Jednaszewski, a w wieku 3 lat dż. Władysław Biesiadziński.
Pierwszy po wojnie trójkoronowany og. Ruch po Avanti – Rosa Nera po Nektar, ur. 1945, hod. R. Jeżewskiej, podczas 4 sezonów w latach 1947–50 w 24 startach odniósł 12 zwycięstw, w tym w nagrodach: Borowna (później Mokotowska), R, Iw, D, L oraz w wieku 4 lat Koz i WW, rewanżując się wybitnemu og. Turysta, z którym przegrał konkurencję w tej gonitwie w roku poprzednim. Trenerami Rucha byli Jan Paszkiewicz i Józef Dorosz, a jeźdźcami w wieku 2 lat dżokeje Władysław Biesiadziński i Michał Lipowicz, a następnie Aleksander Fomienko i Kazimierz Jagodziński.
Za dzielnego należy uznać także og. Dancer Life po Professional – Dyktatorka po Kastet, ur. 1999 w stadninie Mariana Pokrywki. Podczas dwóch sezonów wyścigowych startował 12 razy, odnosząc 6 zwycięstw w kraju, a w trakcie międzynarodowych wyścigów w ramach KMET na torze w Bratysławie zajął II miejsce. Jego trenerem był mgr Andrzej Walicki, a dosiadali dżokeje Siergiej Wasiutow, Janusz Kozłowski i Mirosław Pilich.
Pozostali zwycięzcy potrójnej korony nie mają żadnych sukcesów międzynarodowych, głównie dlatego, że nie uczestniczyli w tego rodzaju wyścigach, niemniej ze względu na karierę krajową zasługują na wyróżnienie. I tak:
- og. Czerkies po Erotyk – Czeremcha po Merry Minstrel, ur. 1971 w SK Kozienice, trenowany przez mgr. Macieja Janikowskiego, na 11 startów wygrał 10 razy, w tym nagrody: Stolicy, Mok, Strzegomia, R, D, L, Widzowa i PRM. Jedyną przypadkową przegraną o łeb było II miejsce w nagrodzie Iwna. Wszystkie sukcesy na Czerkiesie odnosił dż. Jan Filipowski;
- og. Intens po Belenus – Inicjatywa po Juror, ur. 2008, hod. Romana Piwko, trenowany przez mgr. Krzysztofa Ziemiańskiego, w wieku 2–3 lat biegał 8 razy, wygrywając 7 gonitw. Prawdziwą klasę zademonstrował, wygrywając Derby w stawce 17 koni w rzadko spotykanym stylu dowolnie o 12 długości, a następnie także dowolnie L i WW. Doznał trudnej do usprawiedliwienia porażki w nagrodzie Iwna, zajmując zaledwie V miejsce. Pewnym wytłumaczeniem może być fakt zmiany jeźdźca, gdyż od początku kariery do nagrody Iwna włącznie dosiadał go k. dż. Artur Dul, a następnie dż. Tomas Lukasek. Można żałować, że ten koń nie dostał szansy próby swoich możliwości w konkurencji międzynarodowej;
- og. San Moritz po Roulette – Santa Monika po Who Knows, ur. 2004, hod. SK Widzów – Krzysztof Tyszko, w treningu mgr. Andrzeja Walickiego, w 11 startach odniósł 8 zwycięstw. Szczególnie udany miał sezon w wieku 3 lat na torze warszawskim, wygrywając nagrody: Strzegomia, R, Iw, D i L, wszystkie w stylu dowolnym. Niestety próba udziału w konkurencji międzynarodowej na torze Hoppegarten wypadła niezadowalająco, podobnie jak jedyny start w wieku 4 lat w nagrodzie Rzecznej, który ukończył na V miejscu;
- og. Dżesmin po Professional – Dżakarta po Aprizzo, ur. 2002, hod. Mariana Pokrywki, trenowany przez mgr. Andrzeja Walickiego, biegał w ciągu 2 sezonów 11 razy, wygrywając 8 gonitw, w tym nagrody: Dak, Mok, R, D, L i Koz. Ponadto był II w MR i Iw oraz III w WW;
- og. Mokosz po Unoaprile – Marbel po Behistoun, ur. 1989 w SK Rzeczna, biegał w wieku 2 i 3 lat 12 razy, zwyciężając w 6 wyścigach, w tym w nagrodach: R, Iw, D i L. Ponadto był II w Kozienic i IV w WW. Trenerem Mokosza był mgr Piotr Czarniecki, dosiadał go przede wszystkim dż. Wiaczesław Szymczuk, a sporadycznie dż. Rumen Ganczew-Panczew i dż. Tomasz Dul.
Wymienione konie trójkoronowane bezwzględnie górowały w swoich rocznikach, niemniej cały szereg koni, których kariera wyścigowa z różnych powodów przebiegała odmiennie, w całościowej ocenie nie mogą być pominięte i zostaną omówione w dalszej kolejności, należą do nich ogiery: Turysta, De Corte, Epikur, Trabant, Erotyk, Pawiment, Skunks, Dixieland, Korab i Hipoliner oraz klacze: Taormina, Konstelacja i Kliwia.
