Występujące w ostatnim dziesięcioleciu przemiany społeczno-gospodarcze wywarły również istotny wpływ na hodowlę koni i sposób ich użytkowania. Marginalizacji wykorzystania roboczego koni towarzyszył rozwój różnych form jeździectwa – sportu konnego, rekreacji konnej, hippoterapii. Równocześnie ze zmianą użytkowania koni następuje zmniejszenie ich liczebności. Już w 1989 roku pogłowie koni w Polsce spadło poniżej 1 mln koni, obecnie liczy około 500 tysięcy koni. Zmiany tendencji hodowli koni w Polsce nie ominęły również woj. szczecińskiego, które w pierwszych latach powojennych było rejonem tzw. hodowli dwukierunkowej: konia szlachetnego i pogrubionego rasami zimnokrwistymi. Do końca lat pięćdziesiątych w rękach prywatnych znajdowało się jeszcze dużo koni szlachetnych, często z paleniami gryfa pomorskiego. W 1969 roku Pomorze Zachodnie zakwalifikowano do jednokierunkowego okręgu hodowli konia zimnokrwistego i pogrubionego. Hodowla koni innych ras była możliwa po uzyskaniu zgody z Ministerstwa Rolnictwa na prowadzenie hodowli zamkniętej, głównie w ośrodkach hodowli zarodowej. W 1983 roku nastąpiło odwrócenie priorytetów, gdyż hodowla ras szlachetnych i prymitywnych została dopuszczona na terenie całego kraju a zimnokrwistych ograniczona do ściśle wydzielonych rejonów. Rozwój hodowli konia gorącokrwistego na terenie Pomorza Zachodniego nastąpił dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Przykładowo z terenu woj. szczecińskiego, w 1990 roku były wpisane do ksiąg 242 klacze, z czego 186 zimnokrwistych i 51 szlachetnych: 37 wielkopolskich, 7 małopolskich, 7 szlachetnej półkrwi. Uznanych zostało 21 ogierów, w tym 17 zimnokrwistych. W 1996 roku liczba uznanych klaczy wzrosła już do 388, w tym zimnokrwistych 198, wielkopolskich 117, 21 szlachetnej półkrwi, 8 małopolskich , 8 pełnej krwi angielskiej, 2 czystej krwi arabskiej i 2 koniki polskie. Do rejestru koni małych wpisano 32 klacze. Na sezon 1997 uznano 56 ogierów, w tym: 16 zimnokrwistych, 28 szlachetnych i 12 ogierów ras koni małych. Obecnie w Zachodniopomorskim Związku Hodowców Koni jest zarejestrowanych 1488 klaczy hodowlanych, w tym 138 klacze młode. Według ras, najliczniejszą jest grupa klaczy zimnokrwistych – 675 klaczy, następnie klacze szlachetne półkrwi – 370, wielkopolskie – 343, małopolskie – 42, pełnej krwi angielskiej – 19, czystej krwi arabskiej – 11, klacze śląskie – 5. Występują również klacze rasy konik polski – 21 osobników, hucuły – 2 oraz klacze wpisane do rejestru kucy i koni małych – 41 ( stan w 2001 roku).
Decydujące znaczenie w pracy hodowlanej nad doskonaleniem pogłowia koni ma odpowiedni dobór ogierów i klaczy do kojarzeń. Ze względu na niewspółmiernie większe oddziaływanie reproduktorów należy na ich ocenę zwrócić szczególną uwagę. Powyższe opracowanie przedstawia zmiany w strukturze rasowej oraz pod względem cech pokrojowych ogierów w zależności od ich typu użytkowego, które stacjonowały na terenie Zachodniopomorskiego Związku Hodowców Koni w latach 1991 – 2001.
Analizując zmiany w strukturze rasowej ogierów zauważono systematyczny wzrost liczby koni w typie wierzchowym. W sezonie rozpłodowym 1991 w woj. zachodniopomorskim kryły 2 ogiery tzw. ras czystych, natomiast w 2001 stacjonowało ich już 13. Podobną tendencję zanotowano wśród ogierów półkrwi. Liczba ich wzrosłą z 34 osobników w 1991 roku do 118 w roku 2001. W pierwszym okresie przeważały ogiery wielkopolskie, ale w ciągu 10 lat nastąpiły znaczące zmiany w strukturze rasowej na korzyść ogierów szlachetnych półkrwi z 13 osobników w roku 1991 do 90 ogierów w 2001. Również intensywny wzrost odnotowano liczby ogierów w typie kucy (pony), odpowiednio: 6 i 29 ogierów. Jest to głównie związane z rozwojem jeździectwa dla dzieci, gdyż spośród nich 12 ogierów jest rasy welsh pony oraz 9 Deutsches Reitpony, czyli rasy koni biorących udział w zawodach konnych.
Wraz ze wzrostem znaczenia koni w typie wierzchowym ustabilizowało się zainteresowanie wykorzystaniem koni zimnokrwistych, których chów nastawiony jest głównie na produkcję koni rzeźnych. Stan liczbowy ogierów zimnokrwistych w badanym okresie nie zmienił się radykalnie (82 ogiery w 1991, 68 w 1996, 75 ogierów w 2001), co świadczy o tym, że w województwie zachodniopomorskim hodowla tych koni jest nadal opłacalna.
Ogólny wzrost liczby ogierów w zachodniopomorskiem ze 124 osobników w 1991 roku poprzez 143 w 1996 do 211 w roku 2001 związany był więc z zapotrzebowaniem na konie wierzchowe i jednocześnie utrzymywania się hodowli koni zimnokrwistych na stałym poziomie.
Wiele ciekawych informacji odnośnie jakości hodowanych koni na terenie działalności Zachodniopomorskiego Związku Hodowców Koni dostarcza nam przykładowa analiza dwóch najliczniejszych populacji koni tj. półkrwi i zimnokrwistych na obszarze byłych woj. koszalińskiego i szczecińskiego. W obu tych województwach systematycznie wzrastała liczba stacjonujących ogierów szlachetnych od 7 osobników w 1991, 22 w 1996 roku do 32 w 2001r. w woj. koszalińskim oraz odpowiednio: 26, 36, 78 ogierów w szczecińskim. Jak widać w województwie szczecińskim hodowla koni szlachetnych jest bardziej powszechna. Ogiery stacjonujące w woj. szczecińskim charakteryzowały się też parametrami biometrycznymi (cm) zbliżonymi dla koni w typie wierzchowym i wynosiły one: 167,5 wys. w kłębie; 193,5 ob. klatki piersiowej; 21,9 ob. nadpęcia oraz 79,6 punktów bonitacyjnych. Należy zaznaczyć systematyczną poprawę wskaźników cech pokroju ogierów z woj. koszalińskiego np. wysokości w kłębie od 162,9 cm w 1991 roku; 163,4 cm w 1996 r. do 165,7 cm w 2001 roku, czy oceny pokroju odpowiednio: 78,9; 79,2; 79,8 pkt.
Województwo koszalińskie zawsze było znane z hodowli koni zimnokrwistych. Dzięki przemyślanej i konsekwentnej pracy hodowlanej uzyskano konie w wyrównanym typie co zaowocowało utworzeniem na terenie powiatów: Białogard, Kołobrzeg, Koszalin i Sławno (Zarządzeniem Ministra Rolnictwa z 1969 roku) – Koszalińskiego Ośrodka Hodowli Koni. Tak zwany „koń koszaliński” przedstawiał typ przyziemnego, kościstego konia pogrubionego utworzonego na bazie ogierów ardeńskich. Liczba ogierów stacjonujących w ostatnim dziesięcioleciu na obszarze woj. koszalińskiego utrzymuje się na stałym poziomie około 40 ogierów. W tym samym czasie systematycznie obniżała się liczba ogierów w woj. szczecińskim od 40 osobników w 1991 roku, 31 w 1996 do 26 ogierów w 2001. To wyraźne obniżenie stanu liczbowego doprowadziło do wyrównania jakości stacjonujących ogierów w obu województwach. I tak w 2001 roku ogiery osiągnęły wymiary (cm): 156,5 wys. w kłębie, 210,2 ob. klatki piersiowej, 26,3 ob. nadpęcia oraz 79,8 pkt. bonitacyjnych. Należy jednak zaznaczyć, że ogiery te reprezentują stary typ konia zimnokrwistego gdyż obecnie preferuje się ogiery masywniejsze, o wzroście powyżej 160 cm, bardziej przydatne do produkcji koni rzeźnych. Wydaje się, że wyraźnego postępu nie uda się osiągnąć na bazie remontu stada ogierami pochodzącymi z naszego regionu i tylko sprowadzenie kilku ogierów we współczesnym, poszukiwanym typie koni zimnokrwistych, pochodzących z innych linii pozwoli na intensyfikację hodowli i chowu tych koni.
Liczba ogierów stacjonujących na terenie działalności ZZHK jest imponująca i wyraźnie przewyższa zapotrzebowanie na reproduktory wynikające z liczby krytych klaczy. Wydaje się, że stan ten wynika z chęci posiadania przez prywatnych hodowców własnych ogierów i w ten sposób uniezależnienie się od Stad Ogierów, których ogiery nie zawsze w pełni spełniają oczekiwania tzw. „terenu”. Hodowcy sprowadzają ogiery holsztyńskie, hanowerskie czy KWPN pochodzące z najmodniejszych linii sportowych, które finansowo nigdy nie byłyby osiągalne przez jednostki państwowe. Najlepszym tego przykładem są ogiery Cabrol, Landos I, Landos II, Couvrage, Correro itd.. Doszliśmy do takiego momentu, że prywatne ogiery uznane w wielu przypadkach wspomagają państwową hodowlę zarodową stacjonując w stadninach koni.
prof. dr hab. Ryszard Pikuła
Katedra Hodowli Koni
Akademia Rolnicza w Szczecinie
