Tekst: Marzena Woźbińska
Obecnie populacja maleje, w księdze stadnej jest 78 ogierów i ok. 600 klaczy hodowlanych, jednak tylko ok. 300 regularnie daje potomstwo. Przed Związkiem więc trudne zadanie zachowania rasy i stopniowo zwiększanie liczebności. Główne działania skierowane są na promocję ardena jako konia użytkowego do pracy w małych gospodarstwach rolnych, w lesie, w rekreacji oraz agroturystyce. Stąd też duży nacisk kładziony jest na to, aby były to konie o odpowiednim temperamencie: energiczne, ale niepłochliwe, szybko uczące się, zdolne do szybkiej regeneracji po wysiłku. Z uwagi na obcowanie z dziećmi powinny być uważne i bezpieczne oraz pozytywnie usposobione. Z tego też powodu każdy ogier wcielany do hodowli poddawany jest testowi przeprowadzanemu przez lekarza weterynarii, który ocenia czy koń nie jest zbyt wrażliwy czy płochliwy przez co mógłby być trudny do opanowania w codziennej pracy. W budowie powinien mieć właściwe proporcje i charakteryzować się dobrym zdrowiem.
Wzorzec rasy skupia się na koniu niezbyt rosłym (średnio ok. 160 cm w kłębie), z grzbietem prostym, mocnym i krótkim (choć w praktyce często krzyż jest dość długi), silnie umięśnionym, obszernym i wysklepionym zadem oraz udami, kończynami prostymi, suchymi, mocnymi stawami i dużymi kopytami. Głowa z szyją powinna być w odpowiedniej proporcji z wyraźnym zaznaczeniem płci, kłąb wyrazisty powodujący swobodną pracę łopatek, klatka piersiowa głęboka, szeroka swobodnie mieszcząca narządy wewnętrzne, m.in. serce, płuca. Dopuszczane maści to: gniada, kasztanowata, kara, siwa oraz dereszowata.
To, na co szczególną uwagę w ostatnich latach zwraca związek, to:
Prawidłowość kończyn – arden szwedzki hodowany jako koń ciężki, roboczy, do pracy w zaprzęgu musi charakteryzować się prawidłowym ustawieniem kończyn, z krótkim nadpęciem i wyraźnie zaznaczonym nadgarstkiem przez co kończyna jest mocna, silna, stabilna oraz zdolna do amortyzacji. Tylne kończyny są tak samo ważne jak przednie, konieczne jest prawidłowe skątowanie. Prosty staw może powodować krótki wykrok oraz zwiększony nacisk na kręgi kręgosłupa. Zbyt szablaste ustawienie powoduje, iż ruch jest mniej pewny i może brakować równowagi oraz regularności. Oczywiście kończyny muszą być odpowiednio masywne (proporcjonalnie do kalibru konia), ale suche, bez oznak limfatyczności a cała sylwetka proporcjonalna z niskim osadzeniem ku podłożu (przyziemny).
Ruch – zarówno w stępie jak i kłusie powinien być prowadzony w dwóch liniach bez rozrzucania kończyn na boki. Stęp jest najważniejszy – koń powinien pracować całym ciałem od głowy aż po zad a wykrok powinien być długi.
Kwalifikacja ogierów do hodowli odbywa się co roku o tej samej porze – w drugiej połowie marca. Przeważnie wpis do księgi otrzymuje ok. 10 sztuk. Selekcja odbywa się początkowo w gospodarstwach hodowców a na kwalifikację kierowanych jest ok. 17-18 ogierów.
Ocena odbywa się w ciągu jednego dnia. Ogier otrzymuje licencję po zaliczeniu wszystkich etapów oceny przeprowadzonej przez komisję.
- Mierzenie – dokonuje się trzech podstawowych pomiarów, przy czym najważniejszy jest wzrost, który musi mieścić się w przedziale 155-165 cm, a pożądany to ok. 162 cm.
- Badanie weterynaryjne zdrowia oraz temperamentu – przeprowadzane jest przez wyznaczonego lekarza weterynarii w odosobnieniu. Badane są oczy, serce, płuca, napięcie i czystość skóry, nogi, jądra. Palpacyjnie lekarz bada całą powierzchnię konia oraz podnosi kończyny (w tym momencie weterynarz zakłada na głowę kask). Sprawdza prawidłowość ruchu oraz zachowanie ogiera podczas przeprowadzania wszystkich czynności.
- Ocena grupowa oraz indywidualna w hali. Początkowo ogiery oceniane są w stawce a następnie pojedynczo w pozycji na stój oraz w ruchu w stępie i kłusie w linii prostej od komisji i w stronę komisji. Elementy podlegające ocenie to: typ, głowa, szyja oraz klatka piersiowa, kończyny, ruch w stępie, ruch w kłusie. Za każdy element ogier może uzyskać max. 10 pkt.
- Ocena indywidualna na twardym podłożu – komisja ponownie ocenia ogiera w pozycji stój oraz w ruchu poza halą na betonie.
- Mała próba dzielności (nieobowiązkowa) – próba polega na zaprzęgnięciu konia do sanek obciążonych kłodami drzewa oraz ciągnięciu ładunku w jedną a następnie w druga stronę.
Ogier, który otrzyma min. 40 pkt. (ale nie mniej niż 7 za pojedynczy element oceny) uzyskuje prawo wpisu do ksiąg i tzw. licencję czasową na 1 rok. Bywa, że komisja kierując się dobrem hodowli i biorąc pod uwagę inne aspekty hodowlane (w tym np. rzadki, pożądany rodowód lub np. pewne preferencje dotyczące maści,) dopuszcza do rozrodu ogiera z punktacją 38 lub 39. W wieku 4 lat musi ponownie zostać poddany ocenie oraz zaliczyć tzw. „dużą próbę”.
Ocena wartości użytkowej
Ogiery ardeńskie poddawane są ocenie w wieku: 1,5 roku, do 3 lat oraz pełnych 4 lat. W wieku 1,5 roku oceniany jest ogier w stępie, w uprzęży, którym powoduje idący z tyłu człowiek. Ogier ma spokojnie ruszać oraz zatrzymywać się i stać nieruchomo. Powinien również umieć skręcać w obie strony.
W wieku 3 lat ogier zalicza tzw. małą próbę. Polega ona na zaprzęgnięciu do sanek z nieznacznym obciążeniem. Ogier powinien spokojnie ruszyć z obciążeniem, umieć ciągnąć w obu kierunkach oraz stać nieruchomo.
W wieku 4 lat ogiery muszą zaliczyć tzw. dużą próbę. Ogiera zaprzęga się do wozu z obciążeniem ok. 300 kg a następnie pokonuje trasę ok. 400 m. Elementy podlegające ocenie:
- zaprzęganie i wyprzęganie
- ruszanie oraz technika ciągnięcia
- zatrzymanie
- cofanie
- temperament, chęć współpracy i posłuszeństwo.
Za każdy element ogier może zdobyć 10 pkt., czyli razem 50 pkt. Do zaliczenia musi uzyskać wynik min. 35 pkt. przy czym nie mniej niż 7 pkt. za pojedynczy element. Próba ciągnięcia nie powinna trwać dłużej niż 5 minut.
Kategoryzacja, czyli kwalifikacja na podstawie eksterieru oraz oceny wartości hodowlanej
Konie ardeńskie w Szwecji często poddawane są przeglądom oraz ocenie. Nowokwalifikowany ogier uzyskuje kategorię AB czyli początkowe zezwolenie na krycie klaczy. Następnie w wieku 4 lat po akceptacji komisji oraz zaliczeniu próby dzielności otrzymuje kategorię G. Od tej pory przedłużenie licencji odbywa się corocznie po uzyskaniu pozytywnej oceny lekarza weterynarii. W późniejszym czasie ogier może otrzymać dodatkową kategorię na podstawie jakości potomstwa: kat. A, B, C, ELITA oraz SUPER ELITA. Kategorię SUPER ELITA przyznaje się ogierom, które mogę się poszczycić wybitnym potomstwem, które pozostawiło wyraźny ślad w historii hodowli rasy i którego można uznać za formatora linii męskiej. Obecnie w Szwecji jest 14 linii, a większość sięga założyciela belgijskiego. Polski akcent to linia ogiera BLONDYN ur. 1986 (Brom –Mila/Milano), sprzedanego do Szwecji w 1989 roku, który ma dalej swoich przedstawicieli: og. Malwin oraz og. Tage. Kategorię ELITA można przyznać ogierom pośmiertnie o ile żyje ich potomstwo.
Klacze kwalifikowane są do hodowli na przeglądach grupowych, ale bez porównywania między sobą. Otrzymują klasę: II przy uzyskaniu 37 punktów lub mniej, kl. I – 38-39 punktów, dyplom best – 40 i więcej punktów. Wpisywane są klacze min. 3-letnie po urodzeniu pierwszego źrebięcia. Minimalny wzrost do wpisu to 152 cm. Konieczne jest potwierdzenie pochodzenia oraz pełny trzypokoleniowy rodowód. Klacze również podlegają ocenie wartości hodowlanej, w której otrzymują punkty za potomstwo, np. za ogiera wpisanego do księgi uzyskuje 50 pkt., za 6 żywo urodzonych źrebiąt 120 pkt.
Hodowla koni ardeńskich w Szwecji to tradycja rodzinna, prestiż i duma. Hodowcy wspierają się wzajemnie a rywalizują jedynie na polu wyhodowania i odchowania jak najlepszego ardena. Konie utrzymywane są z dużą dbałością o dobrostan i traktowane z szacunkiem. Populacja niezbyt duża, ale koni o wysokiej wartości użytkowej oraz genetycznej. Ok. 40-50% rodowodów polskich koni ardeńskich oraz znaczna część rodowodów polskich koni zimnokrwistych zawiera ardeny szwedzkie.
Za pomoc w opracowaniu tekstu oraz galerii składam serdeczne podziękowania: Jan Sivert Antonsson – Avelsforeningen Svenska Ardennerhasten, Kristine Fransson, Viktoria Freij, Helenie Rehn, Tomaszowi Szultce.
