Decyzja Międzynarodowej Federacji Jeździeckiej (FEI) z kwietnia 2000 roku o uznaniu jednej z konkurencji westernowych reiningu za oficjalną przyspieszyła rozwój stylu western na całym świecie. Nie znaczy to, że przed kwietniem 2000 roku styl western nie istniał, wręcz przeciwnie, jego popularność w Stanach Zjednoczonych i innych krajach, również w wielu krajach Europy wymusiła niejako tą decyzje. Warto zaznaczyć, że w momencie uznania przez FEI, reining uprawiało ok.80 tyś. zawodników w 60 krajach świata. Styl western to nie tylko reining, to także kilkanaście innych konkurencji mających wspólne korzenie: pracę kowbojów na ranczach przy wypasaniu bydła na bezkresnych ziemiach amerykańskiego zachodu. Elementy tej pracy, sposób jazdy na kowbojskich koniach dały podstawy do określenia zasad tych konkurencji. A wszystko zaczęło się, gdy kowboje pracujący na ranczach, po pracy zaczęli rywalizować między sobą, popisując się sprawnością jazdy na swoich koniach. Do tej pory ulubionym sprawdzianem dla kowbojów był wyścig na ćwierć mili po głównych uliczkach miast Dzikiego Zachodu. Od tych wyścigów wzięła nazwę najliczniejsza obecnie na świecie rasa koni American Quarter Horse.
W 1940 roku w Fort Worth w Texasie powstała organizacja American Quarter Horse Association (AQHA). Zadaniem tej organizacji było stworzenie księgi stadnej koni rasy Quarter, przepisów dotyczących ich rejestracji oraz regulaminów rozgrywania poszczególnych konkurencji. W księdze stadnej stworzonej przez AQHA obecnie zarejestrowanych jest ponad 4 mln koni, a liczba nowych rejestracji w ciągu roku przekroczyła 140 tys. Jest to najliczniejsza i najszybciej rozwijająca się rasa koni na świecie. Od 1940 roku rozgrywane są pod patronatem AQHA zawody, a najważniejszy jest AQHA World Show odbywający się przez 2 tygodnie w listopadzie w Oklahoma City. W zeszłym roku w zawodach wzięło udział 3551 zawodników, a łączna suma nagród wyniosła 2.3 mln dolarów. W ramach World Show rozgrywane są zarówno konkurencje westernu sportowego jak i rodeo, gdyż są to oddzielne działy sportu amerykańskiego, łączy je rasa koni, które stają do rywalizacji – American Quarter Horse. Zobaczmy, jakie mamy konkurencje westernu sportowego, który podobnie jak rodeo obecny jest od kilku lat także na polskich arenach.
Konkurencje te dzielą się na szybkościowe, techniczne i pracę z bydłem. Konkurencje szybkościowe to Barrel Racing i Pole Bending, konkurencje techniczne to Reining, Western Pleasure, Western Riding, Western Horsemanship, Trail, a konkurencje z bydłem to Team Penning, Cutting i Working Cow Horses.
Barrel Racing – jest to wyścig na czas wokół trzech beczek ustawionych na planie trójkąta o podstawie 27 m i ramionach 31.5 m. Schemat przejazdu między beczkami określony jest regulaminem. Ten wyścig, podobnie jak i inne konkurencje westernowe może odbywać się wyłącznie na podłożu piaszczystym. Najbardziej znaną zawodniczką tej konkurencji jest Charmaryne James, która na koniu Scamper w latach 90. dziesięć razy z rzędu zdobywała tytuł mistrzyni świata
Pole Bending – kolejny wyścig na czas, tym razem pomiędzy sześcioma tyczkami ustawionymi w linii, 7 metrów jedna od drugiej. Schemat przejazdu preferuje konia szybkiego i takiego, który lotne zmiany nogi ma opanowane do perfekcji.
Reining – konkurencja nieco podobna do klasycznego ujeżdżenia, lecz dużo bardziej dynamiczna. Jej celem jest zaprezentowanie sportowych możliwości, atletycznego konia typu ranczerskiego, jest też czasami zwana westernowym ujeżdżeniem. Zadaniem zawodnika jest przejechanie jednego z dwunastu dopuszczonych regulaminem schematów. Na każdy schemat składają się duże szybkie i małe wolne koła, lotne zmiany nogi, rollback, szybkie obroty wokół tylnej nogi w prawo i w lewo tzw. spiny oraz zatrzymania z poślizgiem tzw. sliding stop. Cały przejazd odbywa się galopem. Kolejność i miejsce wykonania tych elementów jest ściśle określona. Logiem tej konkurencji jest koń wykonujący sliding stop. Ten widowiskowy element polega na zatrzymaniu konia z galopu, w trakcie, którego koń obniża mocno zad, blokuje stawy skokowe i zaczyna się ślizgać na tylnych nogach, a nogi przednie pozostają w ruchu, jak gdyby ciągnąc ten stop. Takie zatrzymanie możliwe jest dzięki specjalnemu kuciu konia na podkowy tzw. slider oraz dzięki nawierzchni areny. Ta nawierzchnia to równy, wywalcowały, twardy podkład, a na nim 8-15 cm drobnego piasku. Nawierzchnia w reiningu jest tak ważna, że w czasie zawodów po przejeździe pięciu zawodników bronuje się arenę. Kolejnym widowiskowym elementem są bardzo szybkie obroty wokół stacjonarnej tylnej nogi (lewej przy obrotach w lewo…) tzw. spiny. Zazwyczaj wykonuje się 4 spiny w prawo i 4 w lewo. Rollback to manewr polegający na zatrzymaniu konia z galopu (sliding stop), a następnie obrót o 180 stopni i natychmiastowy galop w przeciwnym kierunku.
Western Pleasure – jak sama nazwa wskazuje konkurencja ma na celu zaprezentowanie przyjemności z jazdy na koniu westernowym, pokazanie jego bardzo miękkich i wolnych chodów. Zawodnicy (max.16) poruszają się wokół areny na odległościach, kolejno w obu kierunkach. Prezentują stęp, bardzo wolne i wygodne kłus i galop (jog i lope), kłus wyciągnięty oraz zmianę kierunku i cofanie. W tej konkurencji oceniany jest głównie koń. Cechą tej konkurencji jest użycie przez zawodników bardzo ozdobnych, zdobionych srebrem siodeł, napierśników i ogłowi. Jednak ten atrakcyjny wygląd nie ma to wpływu na ocenę końcową, bo oceniane są głównie chody konia.
Western Riding – jest to konkurencja dla dobrze przygotowanego konia do pracy na ranczu, konia wrażliwego, inteligentnego i z dobrym ruchem. Polega ona na przejechaniu jednego dwóch schematów zamieszczonych w regulaminach. Tor jazdy wyznaczony jest markerami (pachołkami). Przejazd między nimi odbywa się wyłącznie galopem i charakteryzuje się wieloma lotnymi zmianami nogi. Nie jest to konkurencja na czas, ale powinna być wykonana w dość szybkim tempie.
Western Horsemanship – w odróżnieniu od Western Pleasure, tutaj oceniany jest głównie jeździec, jego dosiad, praca rąk, sposób stosowania pomocy oraz zdolność do pokazania i kontrolowania konia. Oceniany jest nie tylko efekt pracy jeźdźca(sposób poruszania się konia), ale przede wszystkim metody, jakich on używa by ten cel osiągnąć. Schematy tej konkurencji wyglądają dziecinnie prosto, ale pod krytycznym okiem sędziów, uzyskanie poprawnej oceny jest bardzo trudne. Regulamin ściśle określa pozycję jeźdźca w siodle, pozycję rąk, sposób wsiadania i zsiadania itp. Jest to konkurencja dla młodych adeptów westernu, gdyż rozgrywana tylko w klasach młodzieżowej (youth) i amatorskiej.
Trail – zadaniem zawodnika jest pokonanie toru przeszkód. Zazwyczaj tor składa się z kilkunastu (min.6) przeszkód, z czego trzy są zawsze obowiązkowe, a pozostałe sędziowie wybierają z listy przeszkód dodatkowych. Przeszkody obowiązkowe to otwarcie, przejście i zamkniecie z konia bramki, jazda nad czterema kłodami lub drągami leżącymi na ziemi oraz cofanie. Drągi zawodnik pokonuje stępem, kłusem lub galopem (w zależności do schematu) a cofanie może odbywać się w korytarzu ułożonym z drągów lub między markerami. Przeszkody dodatkowe to np. serpentyna w stępie lub kłusie, oczko wodne lub staw, przenoszenie przedmiotów z jednego miejsca na drugie, przejazd przez mostek, ciąg nad drągami (sidepass) i inne. Jest też lista przeszkód zakazanych np. opony, żywe zwierzęta, skoki, rury PCV, ogień…
Team Penning – pierwsza z konkurencji z bydłem i jedyna zespołowa. Zadaniem zespołu złożonego z trzech jeźdźców jest oddzielenie ze stada trzech jednakowo oznakowanych sztuk bydła i zagonienie je do zagrody znajdującej się po przeciwnej stronie areny. Zespół ma na to max. 90 sek, zwycięża ten zespół, który zrobi to najszybciej.
Cutting – druga najważniejsza obok reiningu konkurencja stylu western. W Stanach Zjednoczonych nagrody na zawodach są wyższe niż w reiningu,(np. na Futurity w cuttingu zwycięzca otrzymuje ponad 200 tys. $). Zadaniem zawodnika jest oddzielenie od stada wskazanego przez niego cielaka i utrzymanie go w pewnej odległości od stada. Instynkt stadny nakazuje cielakowi powrót do stada i w tym momencie zaczyna się prawdziwe odcinanie ( cut znaczy po angielsku odciąć, oddzielić). Koń i cielak ustawione sa do siebie głowami i w czasie odcinania stanowią swoje lustrzane odbicie. Jaki ruch wykona cielak, taki sam ruch wykonuje koń, blokując mu drogę powrotu do stada. Należy podkreślić, że przy odcinaniu koń pracuje samodzielnie, a zadaniem zawodnika jest tylko utrzymanie się na koniu. Taka praca konia jest możliwa dzięki tzw. krowiemu zmysłowi (cow sense), jaki posiadają konie do cuttingu. Zawodnik ma 2.5 minuty na zaprezentowanie możliwości swoich i konia. Zazwyczaj udaje mu odciąć od stada po kolei dwa cielaki.
Working Cow Horses – to konkurencja składająca się z dwóch części. Pierwsza część to przejazd taki sam jak w reiningu, tylko według schematów dla Working Cow Horses. Druga część to indywidualna praca zawodnika z pojedynczym cielakiem. Na początku cielaka należy utrzymać w rogu areny ( ta część pracy nazywa się boxing), następnie z narożnika cielaka wypuszcza się na długą ścianę areny i trzeba go zawrócić przynajmniej raz w każdym kierunku (going down the fence) i na koniec wyprowadza się go na wolną część areny blisko jej środka i zmusza się go do zataczania kół ( koń pozostaje po zewnętrznej stronie cielaka). Należy wykonać po jednym kole w każdym kierunku. Pokaz jest bardzo dynamiczny, odbywa się na dużej szybkości w galopie, a koń może wykazać się swoim cow sensem i zdolnością do kontrolowania cielaka. Obydwie części konkurencji punktowane są oddzielnie, a na wynik zawodnika składa się suma punktów z obu części.
Zawody stylu western są barwną imprezą. Mimo, że regulamin ściśle określa strój zawodników (kapelusz, spodnie, najczęściej jeans, koszula z długim rękawem i kowbojskie buty), to jednak w jego ramach każdy z zawodników dobiera kolorystykę swojego stroju według własnego gustu i upodobań. W tle słychać przeboje muzyki country, a żywe i głośne reakcje publiczności są dopełnieniem swobodnej atmosfery na zawodach.
Wojciech Adamczyk
Trener stylu western
