tekst: Agnieszka Szymańska
Zgodnie z zaleceniami MRiRW programy hodowlane trzech ras szlachetnych zostały ujednolicone oraz podzielone na część opisową oraz 4 załączniki:
- Regulamin wpisu do ksiąg stadnych,
- Metodyka oceny wartości użytkowej,
- Zasady kategoryzacji ogierów oraz
- Zasady oceny liniowej.
W regulaminach wpisu do ksiąg wprowadzono zapisy dotyczące obowiązkowych badań RTG i DNA
Wzorując się na zagranicznych związkach hodowlanych, komisje ksiąg stadnych m, sp i wlkp wprowadziły wymóg badań radiologicznych w kierunku osteochondrozy, stosowany od lat przez księgi koni sportowych na całym świecie. Zarówno przy uznawaniu ogierów urodzonych w Polsce, jak i sprowadzonych z zagranicy kontrola stanu kończyn daje ważną informację o jakości materiału wprowadzanego do hodowli krajowej. Wynik badania wykluczający trzeci stopień osteochondrozy będzie wymagany przy składaniu wniosku o uznanie każdego ogiera, niezależnie od jego wieku i rodzaju zdanej próby dzielności. Opis klasyfikacji zmian zamieszczony w tabeli 1. został opracowany w porozumieniu ze specjalistami z dziedziny weterynarii i genetyki.
Zgodnie z nowym zapisem programu konie urodzone od 15.04.2017 r. w wyniku sztucznego unasienniania będą musiały mieć potwierdzone pochodzenie po obojgu rodzicach na podstawie badania DNA dopiero przed wpisem do księgi stadnej (dopuszczeniem do rozrodu). Wprowadzenie tej zmiany jest odpowiedzią na wnioski hodowców, dla których oznacza odroczenie kosztów badań o minimum 2,5 roku, a dla sprzedających odsadki i młodzież całkowite ich uniknięcie. Nie zapominajmy jednak, że badanie określające DNA klaczy poddanej zabiegowi sztucznego unasiennienia pozostaje obowiązkowe i musi być wykonane przed jej wyźrebieniem.
Metodyka oceny wartości użytkowej poszerzona o polową próbę dzielności ogierów
Program wierzchowej próby dzielności ogierów po 100-dniowym treningu polowym został opracowany w celu dostosowania systemu oceny wartości użytkowej ogierów do aktualnego stanu hodowli koni w kraju. W ostatnich latach liczba ogierów przystępujących do stacjonarnej próby wierzchowej drastycznie spadła (w 2010 r. – 43 szt., w 2015 – 6, w 2016 – 16), w związku z czym prowadzenie zakładu treningowego przestało spełniać swoją rolę i stało się nieopłacalne.
PZHK przeprowadził ogólnokrajową ankietę, w której większość właścicieli ogierów opowiedziała się za wprowadzeniem treningu polowego, następnie we współpracy ze specjalistami z dziedziny hodowli i użytkowania koni ras szlachetnych opracował program polowej próby dzielności, wzorując się na wiodących europejskich związkach hodowlanych. Przewiduje on kwalifikację, trening i próbę dzielności dla ogierów w wieku od 3 do 4 lat z podziałem na 3 grupy użytkowe – ujeżdżeniową, skokową i wszechstronną (przeznaczoną dla ogierów zaawansowanych w krew xx, oo, xxoo oraz spełniających warunki programów ochrony rasy małopolskiej i wielkopolskiej). Po dokonaniu preselekcji w okręgach zostanie przeprowadzona analiza rodowodowa i wstępna kwalifikacja koni do grup. Kolejnym etapem kwalifikacji będzie komisyjna ocena pokroju oraz skoków i ruchu luzem w dwóch lub trzech miejscach w kraju (w zależności od liczby zgłoszonych koni).
Podczas kwalifikacji do treningu wierzchowego będą oceniane także ogiery z tzw. grupy D w ramach I etapu kwalifikacji na stacjonarny trening zaprzęgowy. Po otrzymaniu odpowiedniej oceny za pokrój i ruch luzem wezmą udział w II etapie, sprawdzającym przygotowanie do pracy w zaprzęgu. Ogiery z grup A, B, C, po pozytywnej ocenie oraz dostarczeniu wyników badań DNA, RTG i krtani, odbędą 100-dniowy trening w miejscach wyznaczonych przez ich właścicieli. Testy połówkowe oraz próba końcowa obejmująca ocenę komisji i jeźdźców testowych odbędą się w jednym miejscu, wyznaczonym przez PZHK. Podobnie jak podczas kwalifikacji wynik oceny komisyjnej będzie podany po dwóch dniach próby. Po ogłoszeniu wyników zostanie przeprowadzone badanie antydopingowe wybranych koni.
W tym roku po uzyskaniu odpowiedniego wyniku polowej próby dzielności ogiery otrzymają licencje na dotychczasowych zasadach (dożywotnio). Od 2018 r. kwalifikacja do hodowli będzie czasowa (do 7. roku życia), z możliwością przedłużenia poprzez zdobycie w tym czasie kwalifikacji do MPMK w dyscyplinie adekwatnej do swojej grupy użytkowej.
Komisja Księgi Wielkopolskiej ustaliła odrębne wymagania dla ogierów spełniających warunki programu ochrony zasobów genetycznych (OZG). W razie niewystarczającego wyniku testu końcowego (wierzchowego lub zaprzęgowego) bądź niezakwalifikowania się w wyznaczonym terminie do MPMK będą miały prawo krycia wyłącznie tzw. klaczy programowych (szczegóły – tab. 2).
Ocena liniowa towarzyszy nam od trzech lat
System liniowej oceny koni od lat z powodzeniem funkcjonuje w większości wiodących związków hodowlanych w Europie. Pozwala on wykonać szczegółową charakterystykę koni pod kątem najważniejszych dla selekcji cech pokrojowych i użytkowych. Dzięki temu oprócz dotychczasowego wyniku punktowego (po tzw. bonitacji) otrzymujemy dużo bardziej szczegółową informację o tym, co w koniu jest dobre, przeciętne, a co złe.
Szkolenia z zakresu oceny liniowej zarówno dla inspektorów, jak i hodowców są prowadzone już od trzech lat. W praktyce tzw. liniówka jest wykonywana równolegle z oceną bonitacyjną podczas wpisu ogierów i klaczy do ksiąg, za pomocą specjalnego arkusza (tab. 3), podzielonego na część opisową (dolną) i punktową (górną). Część opisowa obejmuje charakterystykę 19 elementów pokroju, 9 elementów ruchu i 8 elementów skokowych (łącznie 36 cech). Podczas oceny koni ujeżdżeniowych ocenie podlega 28 elementów (pokrój i ruch), przy ocenie koni zaprzęgowych 25 elementów (pokrój i ruch), zaś przy ocenie koni skokowych 36 elementów (pokrój, ruch i skoki). W celu określenia danej cechy komisja zaznacza punkt (kółko) na skali od „a” do „i”, określając w ten sposób, czy dana cecha jest na poziomie przeciętnym, czy odchyla się w kierunku jednego z ekstremów. W części górnej arkusza wpisuje się oceny punktowe za typ, pokrój, ruch (wszystkie konie) i skoki (konie skokowe), przyznawane z dokładnością do 0,5 pkt w skali od 1 do 10 (łącznie maksimum 40 pkt). U wszystkich koni ocenie podlega ruch w stępie, kłusie i galopie, a u koni skokowych dodatkowo ocenia się refleks, technikę i możliwości skokowe.
Zaktualizowane programy hodowlane rasy małopolskiej, wielkopolskiej i polski koń szlachetny półkrwi zostały już opublikowane na stronie www.pzhk.pl i zaczną obowiązywać od 15 kwietnia 2017 r.
