Aleksandra Górecka
Sektor rynku, związany z końmi i jeździectwem we Francji, to 60 tys. miejsc pracy, milion koni i tyluż ich użytkowników. W oczywisty sposób rynek „koński” stanowi ważny ekonomicznie sektor gospodarki, który od wielu lat posiada utrwaloną pozycję w tym kraju. Z przeprowadzonych wśród Francuzów ankiet wynika, że jedna na trzy osoby chciałaby posiadać konia, o ile miałaby ku temu warunki, a 62% respondentów chętnie widziałaby je w miastach. Popyt na rekreację konną stale rośnie, a zatem stanowi znaczące zjawisko społeczne, wobec którego państwo nie pozostaje obojętne. Francja uznaje i docenia miejsce konia w kulturze, tworząc odpowiedni klimat dla rozwoju branży, poprzez tworzenie i konsekwentne stosowanie polityki publicznej, związanej z hodowlą.
W celu utrzymania wysokiego poziomu hodowli francuskiej, poprzez selekcję i zapewnienie dostępności dla hodowli masowej klasowych ogierów, w roku 1806 została utworzona organizacja Haras Nationaux (Narodowe Stada Ogierów), wspierana przez państwo. W chwili obecnej na terytorium Francji funkcjonuje 110 ośrodków technicznych, oferujących krycie lub inseminację wybranym ogierem, pomoc techniczną czy wsparcie szkoleniowo-informacyjne. Jako instytucja publiczna, mająca dofinansowanie państwa, ma ona za zadanie przede wszystkim rozwój aktywności społeczno-zawodowej poprzez wzrost ekonomiczny lokalnych społeczności, dzięki polityce współpracy Haras Nationaux z lokalnymi instytucjami, takimi jak np. szkoły wyższe, organizacje promujące turystykę regionalną itp.
Jako ważny sektor ekonomiczny, stanowiący atut terenów rolniczych i alternatywę dla intensywnej produkcji zwierzęcej, „przemysł koński” wspierany jest przez wysokiej jakości badania naukowe. Głównymi celami Haras Nationaux jest rozwój nauki „końskiej” poprzez odpowiedź na potrzeby profesjonalistów, motywację ekip badawczych dzięki corocznemu rozpisywaniu konkursów i oferowaniu znaczącego wsparcia finansowego dla najlepszych projektów, oraz wdrażaniu wyników badań w terenie. Około dwudziestu ekip badawczych z uniwersytetów i szkół rolniczych i weterynaryjnych, Narodowego Instytutu Badań Rolniczych (INRA), Francuskiej Agencji Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Żywnościowych (AFSSA), Centrum Narodowego Badań Naukowych (CNRS), Narodowej Federacji Wyścigów (FNCF) oraz naukowcy zatrudnieni przez Haras Nationaux współuczestniczą w badaniach naukowych w celu wsparcia rozwoju hodowli koni.
Roczny budżet na badania naukowe dotyczące koni we Francji wynosi około 4 milionów euro. Sektor ten zatrudnia 250 osób, w tym 90 naukowców i 30 doktorantów. Trzy stada eksperymentalne, liczące około 400 koni i kuców przeznaczone są wyłącznie do badań naukowych. Liczba publikacji z dziedziny hodowli, użytkowania i biologii konia to 5.2% wszystkich publikacji naukowych we Francji, co daje czwarte miejsce na świecie, po USA (32%!), Wielkiej Brytanii (10%) i Niemczech (7%). Biorąc pod uwagę zupełny brak finansowania badań dotyczących koni, Polska sytuuje się na dobrej, 10 pozycji pod względem ilości prac (2.6% – dane z 2003 roku).
Konsekwentne rozliczanie Haras Nationaux z wydatkowanych środków publicznych narzuciło konieczność rozeznania w potrzebach i preferencjach odbiorców. W związku z tym przeprowadzono szereg badań marketingowych, których wyniki okazały się bardzo przydatne w wyznaczaniu celów hodowlanych i ekonomicznych. Przedstawione poniżej przykłady z roku 2005 mogą posłużyć jako obraz kierunku rozwoju jeździectwa masowego we Francji. Badania ankietowe objęły właścicieli 4063 koni, którzy nabyli je pomiędzy lipcem 2004 a czerwcem 2005 roku. Średnia wieku nabywców wynosiła 40 lat. Jedna czwarta nowych właścicieli były to osoby, które zajmowały kierownicze stanowiska (kadra menedżerska) bądź miały tzw. wolny zawód. Na drugim miejscu sytuowała się grupa rzemieślników, handlowców i właścicieli firm (24%), a na trzecim – rolnicy prowadzący gospodarstwa (12%). Powyżej trzech czwartych (76%) nabywanych koni była kupiona przez osoby, których aktywność zawodowa w najmniejszym stopniu nie była związana z końmi! Ludzie ci kupowali je głównie po to, aby użytkować je w rekreacji (jazda w teren – 40% ankietowanych) i w sporcie amatorskim (25%).
Konie nabywane przez osoby zawodowo związane z jeździectwem trafiały przede wszystkim do ośrodków jeździeckich, gdzie były wykorzystywane do nauki jazdy (62%). Biorąc pod uwagę wszystkie dziedziny użytkowości, średnio 94% koni należało wciąż do osób, które nabyły je wcześniej niż rok przed okresem, który obejmowała ankieta. Właściciele 85% koni nie zamierzało też ich sprzedawać, przy czym 90% to ci, którzy użytkowali konie rekreacyjnie, lecz procent ten był już niższy wśród zawodowych jeźdźców (56%). Jedenaście procent koni użytkowanych w sporcie amatorskim nie zadowalało swoich właścicieli, a 33% – jeźdźców profesjonalnych.
Spośród wszystkich motywów zakupu konia, nowi właściciele ¾ koni wymienili przede wszystkim przyjemność, jaką ten zakup im sprawił, nabywcy 10% koni kierowali się dobrostanem zwierzęcia, a 14% koni było zakupionych w celu uzyskania dochodu (do pracy w ośrodku jeździeckim). Pośród osób zawodowo związanych z jeździectwem (zawodnicy, właściciele ośrodków) kryterium „przyjemności” ustępowało z oczywistych względów przed kryterium „dochodu”.
Na podstawie zmian właścicieli w bazie danych SIRE, oceniono, że w 2005 dokonano we Francji transakcji kupna około 37 000 koni wierzchowych, przeznaczonych do rekreacji, sportu i pracy w klubach jeździeckich, co dało sumę 125 milionów euro. Najwięcej koni zakupiono do rekreacji (22 500), 11 000 (około 30% wszystkich transakcji) do sportu amatorskiego (powyżej 80% obrotu końmi sportowymi) i zawodowego (poniżej 20% obrotu końmi sportowymi). Konie kupione do sportu zawodowego stanowiły zatem około 6% wszystkich transakcji. Należy podkreślić, że baza SIRE nie przedstawia jednak pełnego obrazu liczby dokonywanych zakupów.
Spośród 10 ocenianych kryteriów wyboru konia łącznie, dla 37% wszystkich nabytych koni, głównym kryterium była cecha „charakter”, obejmująca zachowanie konia i jego temperament, za którą uplasowała się cecha „model”, obejmująca budowę, chody i wrażenie ogólne (29% koni). Pozostały łączny odsetek (34%) stanowiły konie, przy zakupie których kierowano się w pierwszym rzędzie jednym z następujących czynników: dotychczasową użytkowością, poziomem zdyscyplinowania, wszechstronnością użytkowania, pochodzeniem, rasą, odpornością, ceną, wiekiem czy płcią.
W zależności od przyszłego przeznaczenia, przy wyborze konia do szkoły jazdy bądź do indywidualnego użytkowania rekreacyjnego zachowanie („charakter”) stanowiło kryterium główne 43% kupowanych koni. Następnym w kolejności kryterium wyboru dla 25% koni kupionych pod kątem tej użytkowości była budowa i chody. Przy dalszym podziale wybranych typów użytkowania, rasa była bardziej znacząca dla 12% koni przeznaczonych do wyjazdów w teren a wszechstronność dla koni do nauki jazdy (9%).
Konie sportowe wybierano głównie z uwagi na „model” (50%) i pochodzenie (17%), zachowanie traktując jako cechę mniej ważną (17%). U 9% koni sportowych najważniejsze dla ich nabywców były dotychczasowe wyniki, a u 6 % koni kupionych przez zawodników amatorskich – wszechstronność.
Podsumowując przedstawione badania, zdecydowana większość nowych właścicieli koni to pragnie sprawić sobie przyjemność z możliwości kontaktu z koniem i zapewnić sobie relaks podczas przejażdżek w teren. Osoby te preferują konie, których zachowanie im odpowiada i jest to główna cecha, oprócz wyglądu, którą się kierują przy ich wyborze. Śledząc potrzeby kupujących możemy zaobserwować, jak zmieniają się potrzeby w miarę nabywania umiejętności – w miarę jak jeźdźcy umieją radzić sobie z koniem w różnych sytuacjach, jazda i możliwość sprawdzenia się we współzawodnictwie z innymi zaczyna przynosić coraz więcej satysfakcji, co skłania do uczestnictwa w zawodach amatorskich. Ponieważ jednak, będąc osobami zajętymi zawodowo, nie mogą pozwolić sobie na dalszy etap i zaangażowanie zawodowe w starty, pozostają na poziomie sportu amatorskiego, ciesząc się możliwością relaksu i kontaktu z końmi. Na podkreślenie zasługuje wysoka pozycja cechy „charakter”, czyli zachowania. Jest to zespół cech konia, który w zasadzie decyduje o „tak” czy „nie” dla kontynuacji nauki adepta sztuki jeździeckiej i dla większości jeźdźców, a są to, jak widać z przedstawionych badań, jeźdźcy rekreacyjni, pozostaje rzeczą najważniejszą. Natomiast dla jeźdźców zawodowych zachowanie schodzi na dalszy plan, ponieważ posiadają oni wystarczające doświadczenie i oczywiście inne wymagania w stosunku do swojego konia.
Przedstawione wyniki ankiet francuskich rzucają światło na mechanizmy kierujące rynkiem kupna i sprzedaży koni wierzchowych. Zdecydowana większość kupujących to amatorscy użytkownicy koni. Pod kątem przyszłych nabywców hodowcy zaczynają zwracać większą uwagę na cechy zachowania, które, jako pierwsze kryterium wyboru, stanowi o powodzeniu w sprzedaży. Po szczegółowej ocenie rynku odbiorców, w odpowiedzi na potrzeby klientów, a w konsekwencji i hodowców-sprzedawców, Haras Nationaux rozpoczęły współpracę z etologami, w celu wypracowania metod obiektywnej oceny koni pod kątem wybranych cech zachowania. Na zlecenie Haras Nationaux, naukowcy opracowali szereg testów behawioralnych, łatwych do przeprowadzenia w praktyce, a pozwalających na wczesną ocenę młodych koni. Testy te wzbudzają obecnie ogromne zainteresowanie hodowców, którzy pragną je wykorzystać do oceny swoich koni pod kątem kierunku przyszłej użytkowości. A zatem poznanie i otwarcie się na klienta pozwala Haras Nationaux na bieżąco śledzić potrzeby rynku oraz opracowywać wskaźniki socjalne i ekonomiczne tej gałęzi gospodarki.
W Polsce, kraju nieustępującym Francji pod kątem tradycji i miejsca konia w kulturze i historii, oprócz nielicznych badań opracowywanych na zlecenie PZHK, wspieranie finansowe badań naukowych dotyczących koni jest marginalne. Wystarczy ocenić odsetek przyznawanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego środków na projekty naukowe związanych z końmi w porównaniu do innych zwierząt gospodarskich. Wydaje się, że po przemianach ustrojowych lat dziewięćdziesiątych, koń nie ma już miejsca w rolnictwie, ani też nie jest w pełni zwierzęciem hobbystycznym, takim jak pies czy kot. Pomijane jest jego rosnące znaczenie społeczne oraz wpływ na gospodarkę. A jak wynika z szacunków PZHK, cztery konie w gospodarstwie rolnym to jedno miejsce pracy!Można przypuszczać, że tak jak we Francji, w miarę rosnącej zamożności społeczeństwa, osoby niezwiązane zawodowo z końmi będą ich głównymi odbiorcami. Wyjście naprzeciw potrzebom rosnącego zainteresowania końmi to przede wszystkim rozpoznanie rozwijającego się rynku, oszacowanie preferencji, a na ich podstawie celnej odpowiedzi w potrzeby odbiorców. Wobec rosnącego popytu na rekreację konną, w Instytucie Genetyki i Hodowli Zwierząt podjęto próbę oceny preferencji wobec koni jeźdźców o różnych poziomach umiejętności. Obecnie badania są w toku. Przypuszczalnie ich wyniki powinny być interesujące dla hodowców czy właścicieli ośrodków jeździeckich.
Być może, brak tak naprawdę rzetelnej oceny cechy „zachowanie” w selekcji, kierowanie do rekreacji odrzutów z hodowli konia sportowego oraz lekceważenie wartości emocjonalnej w kontakcie ludzi z końmi spowalnia rozwój tej dziedziny. Ustawianie celów hodowlanych na produkcję konia sportowego pod kątem kilku procent zawodników sportowych może rozmijać się z potrzebami 90% jeżdżących osób. Może nie tędy droga dla polskiej hodowli?
W artykule wykorzystano informacje znajdujące się na stronie www.haras-nationaux.fr w tym:
- Haras Nationaux. Raport d’activité, 2006.
- Clement F., 2003. La recherche équine française. Bull. Acad. Vet. France, 154, 1, 23-29.
- Heydemann P, Grosbois F. 2006. Marché du cheval de selle en France en 2005. Fiches techniques économie et social. Extrapolation, bilan.
- Heydemann P, Grosbois F. 2006. Marché du cheval de selle en France en 2005. Fiches techniques économie et social. Les acheteurs d’équidés.
- Heydemann P, Grosbois F. 2006. Marché du cheval de selle en France en 2005. Fiches techniques économie et social. Quelle utilisation des équidés achetés?
- Heydemann P, Grosbois F. 2006. Marché du cheval de selle en France en 2005. Fiches techniques économie et social. Les critères de choix des équidés achetés.
